III
Ilya Segalovich được chẩn đoán mắc bệnh ung thư dạ dày vào năm 2012 và mất vào năm 2013 ở tuổi 48, để lại vợ và 5 con nhỏ.
>> Phần 1: Gã khổng lồ công nghệ Nga Yandex đứng trước thách thức sinh tồn từ cuộc chiến Nga - Ukraine
Cái chết của ông đánh dấu sự khởi đầu của một chương mới đối với Volozh, thiếu vắng người bạn thời thơ ấu và đối tác kinh doanh thân cận nhất, và đối với Yandex, thiếu vắng người mà “những chuẩn mực đạo đức của ông đã trở thành chuẩn mực của tất cả chúng ta” - Volozh viết như vậy. Trong một phóng sự trên tờ Moscow Times vào năm 2017, nhà báo người Nga Elizaveta Osetinskaya viết về giai đoạn mới này như sau: “văn hóa công ty của Yandex đã thay đổi khi xu hướng chính trị của Nga dần đi theo con đường bảo thủ và biệt lập”. Đối thủ của Tổng thống Putin, Alexei Navalny, than phiền rằng Yandex News đã ẩn toàn bộ những bản tin liên quan đến ông này khỏi trang chủ. Yandex thì khẳng định “nội dung trang được tự động tạo ra bởi thuật toán”.
Đồng sáng lập Yandex, Ilya Segalovich (áo trắng).
Môi trường hoạt động của Yandex cũng ngày một đậm chất chủ nghĩa dân tộc. Năm 2014, nhiều tháng sau khi Tổng thống Ukraine lúc bấy giờ là Fedorovych Yanukovych bị lật đổ, Tổng thống Putin tiến hành chiến dịch quân sự chiếm lại quyền kiểm soát bán đảo Crimea, kéo theo đó là phong trào nổi dậy của lực lượng ly khai ở vùng Donbas thuộc Ukraine.
Tại một hội thảo truyền thông diễn ra vài tuần sau sự kiện Crimea, Tổng thống Putin nói với các phóng viên rằng internet là một “dự án của CIA”, và chỉ ra rằng Yandex “được phát triển với tư tưởng châu Âu”, và việc công ty được đăng ký tại Hà Lan “không chỉ vì lý do thuế mà còn nhiều vấn đề khác nữa”
Không lâu sau đó, Sergey Petrenko, giám đốc Yandex tại Ukraine, thị trường lớn thứ hai của công ty, từ chức sau khi đăng lên Facebook những nội dung ủng hộ việc “thanh trừng” các phần tử ly khai thân Nga khỏi thành phố Odesa quê ông. Petrenko sau đó tiếp tục đăng lên Facebook trong sự kiện Crimea rằng ông đã “gọi cho Arkady và nói rằng ‘đây là cuộc chiến giữa hai quốc gia của chúng ta, chúng ta cần làm gì đó, chúng ta cần biểu tình và thể hiện quan điểm rằng điều đó không thể tiếp tục, chúng ta có nhóm người dùng lên đến hàng triệu người cần biết điều này””. Nhưng, ông viết tiếp, “chẳng có gì xảy ra sau đó cả”
Vào dịp kỷ niệm 20 năm thành lập công ty vào năm 2017, Tổng thống Putin đã ghé thăm văn phòng của Yandex ở Moscow với vai trò khách mời của Volozh. “Tôi không xích mích với chính quyền” - Volozh nói nhiều tháng trước chuyến thăm đó. “Giống như tôi không phàn nàn chuyện thời tiết vậy”.
Thật vậy, mặc cho ngày càng được Kremlin quan tâm, không khí tại Yandex hầu như vẫn khá thoải mái. “Giống như các công ty công nghệ hàng đầu khác, đội ngũ lãnh đạo Yandex tận hưởng một bầu không khí sáng tạo tự do, ăn mặc tùy ý, làm việc trong những văn phòng không gian mở, và uống cafe trong khi các nhân viên của họ chơi game”
Tổng thống Putin thăm Yandex vào năm 2017
Chuyến thăm của Putin, trong đó ngài Tổng thống có trò chuyện với Alisa, trợ lý giọng nói của Yandex, và xem một buổi biểu diễn công nghệ xe tự lái của Yandex, giống như một đặc ân mà ông dành cho Yandex và Volozh. Ấy thế nhưng, có vẻ Putin vẫn quan ngại về công ty công nghệ lớn nhất đất nước này.
Năm 2019, sau nhiều phiên đàm phán với Kremlin, Yandex triển khai tái cấu trúc quản lý tập đoàn. Theo tin từ tờ The Financial Times, Kremlin ban đầu muốn kiểm soát toàn bộ ban quản trị của Yandex và công ty cổ phần tại Hà Lan của họ. Cuối cùng, phía chính phủ chấp thuận 2 ghế trong ban quản trị, đồng thời nắm một lượng đáng kể cổ phần công ty, đủ để ngăn mọi giao dịch và tạm thời loại bỏ ban quản trị của Yandex trong trường hợp cần thiết.
Tổng thống Putin và đồng sáng lập Yandex, Volozh
“Nó như một thỏa thuận với quỷ dữ” - theo Esther Dyson, người gia nhập ban quản trị Yandex vào năm 2006, dù thừa nhận rằng công ty đã minh bạch về toàn bộ quy trình và đã công bố công khai về vấn đề tái cấu trúc. Volozh không thể hiện sự bất mãn với nhà nước, nhưng một số người khẳng định ông không hài lòng với kết quả đàm phán - họ khẳng định nếu Segalovich còn sống, chuyện này sẽ không bao giờ xảy ra. Nhưng Segalovich đã ra đi rồi, và sự can thiệp của chính phủ vào Yandex là chuyện một sớm một chiều sẽ diễn ra.
IV
Lev Gershenzon rời Yandex vào năm 2012, một năm sau IPO, và sử dụng số tiền thu được từ việc bán số cổ phiếu Yandex để thành lập một công ty công nghệ ở Berlin (Đức). Ông ra đi một phần bởi cho rằng Yandex quá tập trung vào thị trường Nga mà phí hoài cơ hội ở nước ngoài. Ông nói rằng công ty “chưa sẵn sàng đánh chiếm các thị trường nước ngoài và đầu tư mở rộng ra toàn cầu”
Nhưng Gershenzon đã sai. Volozh chậm rãi biến Yandex thành thứ mà ông gọi là một “công ty xuyên khu vực”, mang các sản phẩm đã thành công tại Nga sang các thị trường mà đối thủ cạnh tranh còn yếu. Yandex thành lập văn phòng quốc tế đầu tiên vào năm 2005 tại Ukraine, và tiếp đó là Thổ Nhĩ Kỳ, Kazakhstan và Belarus. Năm 2009, họ thành lập bộ phận đầu tiên tại Mỹ, cụ thể là Yandex Labs ở Palo Alto, cách trụ sở Google 10 phút lái xe. Mục đích của văn phòng này là tuyển dụng 20 kỹ sư (hoặc nhiều hơn) để nghiên cứu và phổ cập những xu hướng mới nhất tại Thung lũng Silicon với Nga.
Xe tự hành của Yandex
Giống như nhiều đối thủ ở California, Volozh gần đây tỏ ra hào hứng với vận tải tự hành. Năm 2018, Yandex tung ra “dịch vụ robo-taxi đầu tiên trên thế giới” tại thành phố công nghệ cao Innopolis của Nga. Hơn 4.000 cư dân thành phố này có thể sử dụng taxi không người lái của Yandex hoàn toàn miễn phí. “Mọi thứ dễ tự động hóa nên được tự động hóa” - Volozh nói tại Armenia vào năm 2019.
Năm 2019, tại triển lãm điện tử tiêu dùng thường niên CES ở Las Vegas, Yandex trình diễn phương tiện tự lái của hãng. Và vào năm 2020, công ty đã công bố một phần khu vực Ann Arbor là “địa điểm thử nghiệm hoàn hảo cho những cải tiến trong lĩnh vực vận tải” bởi nơi đây có đầy đủ cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu và chế tạo, cùng nhiều nhân tài trẻ tuổi.
Volozh muốn mở rộng Yandex ra toàn cầu theo hướng tập trung vào các đô thị lớn thay vì tấn công thị trường quốc gia. Với các dịch vụ như taxi, scooter, giao nhận thức ăn, và thương mại điện tử, “bạn phân tích thị trường theo từng thành phố” - ông nói như vậy vào tháng 11 năm ngoái. Các thành phố trọng điểm đối với Yandex bao gồm Paris, London, Tel Aviv, và Dubai.
Trong cuộc chạy đua xe tự hành toàn cầu, Yandex đặt cược vào hệ thống cảm biến lidar độc quyền của hãng, vốn được phát triển để thích nghi với điều kiện giao thông dày đặc và phức tạp của Nga, có khả năng tạo ra hình ảnh thời gian thực của con đường dài 500 mét phía trước. Yango Deli, ứng dụng giao nhận trong 15 phút của Yandex, đã được triển khai ở Paris và London. Vào tháng 11/2021, Yandex công bố mối quan hệ đối tác với nhà mạng Middle Eastern để giúp chuỗi tạp hóa toàn cầu của Pháp là Carrefour thực hiện giao nhận hàng hóa đến khách hàng ở Dubai bằng robot tự hành.
Kế hoạch toàn cầu này “rõ ràng được vạch ra bởi Arkady” - theo Ilya Strebulaev, giáo sư tại Trường Kinh doanh Stanford, một thành viên ban quản trị Yandex.
Một mẫu xe tự hành khác của Yandex
Tuy nhiên, chiến lược này dường như có phần chậm trễ. Các lãnh đạo Yandex nhận ra tiềm năng tăng trưởng của công ty ở Nga có những hạn chế. Đầu tiên, Yandex ngày càng gặp phải nhiều sự cạnh tranh hơn tại thị trường công nghệ trong nước, cụ thể là từ Sberbank, điều hành bởi German Gref, một người thân cận của Putin và là cựu thành viên ban quản trị Yandex. Sberbank chủ yếu tập trung vào vận tải, bao gồm xe tự hành - chính là lĩnh vực mà Yandex đang cực kỳ cố gắng phát triển. Với mối quan hệ với chính phủ, Sberbank có thể thu hút nhiều nguồn tài nguyên hơn; công ty này thậm chí còn lôi kéo các tài năng của Yandex khi đưa ra mức lương gấp 3 lần công ty hiện tại.
Yandex còn phải đối mặt với tình trạng các tài năng công nghệ trẻ tuổi của Nga tìm đến các nước phương Tây để phát triển sự nghiệp. Nhằm giữ chân họ, Yandex đã mở các chương trình giáo dục và huấn luyện của riêng mình, kết hợp với các đại học tại Nga, và ở Moscow, công ty trả lương đủ cao để cạnh tranh với các công ty phương tây như Google. Nếu một nhân viên Yandex quyết tâm bỏ việc ra nước ngoài, thì công ty sẽ làm mọi chuyện để hiểu được chính xác lý do vì sao lại như vậy. Trong tầm nhìn của Volozh, được làm việc tại Yandex ở Moscow phải khiến các nhân viên thích thú không kém một chân tại thung lũng Silicon!
(còn tiếp)
Tham khảo: Wired
