ThanhDat
Intern Writer
Việc tìm ra mỏ dầu Hắc Du Sơn ở Tân Cương không phải thành quả trong thời gian ngắn. Từ đầu những năm 1950, các nhóm địa chất đã bắt đầu khảo sát khu vực phía tây bắc lưu vực Junggar. Năm 1951, một liên doanh giữa doanh nghiệp Trung Quốc và nước ngoài đã tiến hành thăm dò, nhưng do công nghệ còn thô sơ, họ chỉ dựa vào bản đồ và thiết bị cơ bản để từng bước khám phá khu vực này.
Ngày 29 tháng 10 năm 1955, tại khu vực Núi Dầu Đen ở đông bắc Karamay, giếng dầu công nghiệp đầu tiên chính thức phun trào. Tên Karamay trong tiếng Duy Ngô Nhĩ có nghĩa là dầu đen. Núi Dầu Đen là một khối nhựa đường tự nhiên, hình thành do dầu thô tràn ra trong thời gian dài, diện tích khoảng 0,2 km² và cao 13 mét, tạo nên một mảng tối nổi bật giữa sa địa.
Thời điểm đó, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mới thành lập vài năm và nhu cầu năng lượng đang gia tăng. Phát hiện này nhanh chóng trở thành tâm điểm cả nước, biến Karamay thành mỏ dầu lớn đầu tiên của Trung Quốc mới. Sau khi đi vào khai thác, khu vực này nhanh chóng trở thành nguồn cung quan trọng cho toàn bộ miền Tây.
Lưu vực Junggar, nơi chứa mỏ dầu này, là vùng có điều kiện địa chất phức tạp nhưng giàu tiềm năng, với nhiều tầng chứa dầu khí. Từ khi mỏ được phát hiện, công tác thăm dò liên tục được mở rộng, trữ lượng chứng minh đã đạt 3 tỷ tấn dầu và hơn 300 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên.
Mỏ dầu này chứa nhiều loại tài nguyên từ dầu thông thường, dầu nặng đến khí tự nhiên. Khi công nghệ khai thác tiến bộ, từ giếng đứng chuyển sang giếng ngang, sản lượng tăng rõ rệt. Trong năm 1956, sản lượng thử nghiệm là 16.000 tấn mỗi năm, đến năm 1960 đã tăng lên 1,636 triệu tấn, tương đương 40% tổng sản lượng dầu toàn quốc thời điểm đó.
Sự hình thành của mỏ Hắc Du Sơn được lý giải bởi quá trình phát triển địa chất của lưu vực Junggar. Trong giai đoạn Permi đến Trias, lượng vật chất hữu cơ dày tích tụ, trải qua áp suất và nhiệt độ lớn, biến đổi thành dầu. Hệ thống đứt gãy và nếp uốn giúp dầu khí tập trung, tạo nên điểm lộ thiên Hắc Du Sơn, nơi dầu thô tự nhiên ngấm lên mặt đất.
Ngày nay, khu vực trở thành điểm du lịch độc đáo, gợi nhắc quá trình hình thành tài nguyên dầu mỏ. Sau 70 năm khai thác từ năm 1955 đến năm 2025, Tân Cương đã sản xuất 460 triệu tấn dầu thô và 110 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên, đóng góp quan trọng cho an ninh năng lượng quốc gia.
Black Oil Mountain, mỏ lộ thiên chính, cung cấp loại dầu có điểm đông đặc thấp, chất lượng tốt và dễ tinh chế. Giai đoạn đỉnh điểm khoảng năm 2000, sản lượng hàng năm đạt 11,8 triệu tấn dầu thô và 3,14 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên. Đến năm 2020, con số này là 13,2 triệu tấn dầu và 3,63 tỷ mét khối khí đốt, duy trì mức khai thác ổn định.
Khi đánh giá tuổi thọ khai thác, con số 8 triệu năm có vẻ phóng đại, nhưng phụ thuộc vào cách tính. Với trữ lượng địa chất 3 tỷ tấn và tỷ lệ khai thác 30 đến 50%, lượng khai thác thực tế khoảng 900 triệu đến 1,5 tỷ tấn. Trong khi Trung Quốc tiêu thụ hơn 700 triệu tấn dầu mỗi năm, phần này chỉ đáp ứng được vài năm nhu cầu. Tuy nhiên toàn lưu vực còn nhiều khu vực chưa khai thác, kết hợp tiến bộ công nghệ có thể kéo dài tuổi thọ khai thác.
Các công nghệ như dẫn động hơi nước đã nâng tỷ lệ thu hồi dầu nặng, với mức thu hồi hiện đạt 74,59% và vẫn còn khả năng cải thiện. Năm 2025, sản lượng dầu khí Tân Cương dự kiến đạt 66,64 triệu tấn, đứng đầu cả nước.
Tài nguyên đá phiến dầu cũng được chú ý khi Trung Quốc sở hữu 72 tỷ tấn đá phiến dầu, tương đương 4,8 tỷ tấn dầu đá phiến, phân bố chủ yếu tại Cát Lâm và Liêu Ninh. Lưu vực Junggar cũng có tiềm năng tương tự hệ tầng Green River ở Mỹ. Dù khai thác tốn kém do cần gia nhiệt, công nghệ mới đã giúp mỏ Trường Thanh vượt 1 tỷ tấn trữ lượng, sản lượng 20 triệu tấn mỗi năm, chiếm một nửa cả nước. Vùng quanh Hắc Du Sơn cũng được đánh giá có triển vọng đá phiến dầu.
Quá trình thăm dò đòi hỏi vốn lớn và yêu cầu môi trường nghiêm ngặt, nên phải cân bằng kinh tế và sinh thái. Đến năm 2025, nhiều mỏ đá phiến dầu mới đã được phát hiện, như 10 triệu tấn ở Tứ Xuyên và 18 triệu tấn ở Trùng Khánh.
Tổng tiêu thụ đạt 770 triệu tấn, chủ yếu dùng cho công nghiệp, giao thông và hóa chất. Các mỏ dầu ở Tân Cương chỉ chiếm hơn 10% tổng sản lượng cả nước, không đủ để bù đắp lượng nhập khẩu khổng lồ.
Ngay cả nếu toàn bộ 8,6 tỷ tấn của lưu vực Junggar được khai thác triệt để, sản lượng chỉ duy trì được hơn một thập kỷ. Việc khai thác còn phụ thuộc chi phí, công nghệ và biến động giá dầu quốc tế.
Dù vậy, vai trò của Hắc Du Sơn trong tự chủ năng lượng là rất quan trọng. Việc phát triển các nguồn trong nước giúp giảm phụ thuộc thị trường bên ngoài, nhất là trong giai đoạn bất ổn. Năm 2024, nhập khẩu dầu giảm 1,9%, một phần nhờ sản lượng nội địa tăng 1,8%. Là mỏ dầu đầu tiên ở miền Tây có công suất vượt 10 triệu tấn, Hắc Du Sơn còn thúc đẩy kinh tế khu vực và hỗ trợ công nghiệp lân cận.
Sự kết hợp giữa dầu đá phiến và khí tự nhiên sẽ tiếp tục tối ưu cơ cấu năng lượng. Ba tập đoàn dầu khí lớn đang mở rộng công suất, dự kiến sản lượng nửa đầu 2025 đạt 108 triệu tấn, tăng 1,3% so với cùng kỳ.
Trong dài hạn, dầu thô nội địa khó thay thế hoàn toàn nguồn nhập khẩu, nhưng đóng vai trò như vùng đệm quan trọng. Lịch sử 70 năm của mỏ Hắc Du Sơn cho thấy việc khai thác nội địa là con đường bền vững, đặc biệt khi gắn với đổi mới công nghệ và khai thác thân thiện môi trường. (Sohu)
Ngày 29 tháng 10 năm 1955, tại khu vực Núi Dầu Đen ở đông bắc Karamay, giếng dầu công nghiệp đầu tiên chính thức phun trào. Tên Karamay trong tiếng Duy Ngô Nhĩ có nghĩa là dầu đen. Núi Dầu Đen là một khối nhựa đường tự nhiên, hình thành do dầu thô tràn ra trong thời gian dài, diện tích khoảng 0,2 km² và cao 13 mét, tạo nên một mảng tối nổi bật giữa sa địa.
Thời điểm đó, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mới thành lập vài năm và nhu cầu năng lượng đang gia tăng. Phát hiện này nhanh chóng trở thành tâm điểm cả nước, biến Karamay thành mỏ dầu lớn đầu tiên của Trung Quốc mới. Sau khi đi vào khai thác, khu vực này nhanh chóng trở thành nguồn cung quan trọng cho toàn bộ miền Tây.
Lưu vực Junggar, nơi chứa mỏ dầu này, là vùng có điều kiện địa chất phức tạp nhưng giàu tiềm năng, với nhiều tầng chứa dầu khí. Từ khi mỏ được phát hiện, công tác thăm dò liên tục được mở rộng, trữ lượng chứng minh đã đạt 3 tỷ tấn dầu và hơn 300 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên.
Hình thành mạng lưới mỏ dầu khí và mở rộng trữ lượng
Khởi đầu từ Hắc Du Sơn, hơn 30 mỏ dầu khí đã được tìm thấy quanh khu vực, hình thành nhiều cụm dự trữ với quy mô lên tới hàng trăm triệu tấn. Mỏ khí Mã Trang đi vào khai thác năm 1991 và mỏ dầu Bạch Khuê Tuyền bắt đầu vận hành năm 2000, giúp tăng đáng kể công suất toàn khu vực.
Mỏ dầu này chứa nhiều loại tài nguyên từ dầu thông thường, dầu nặng đến khí tự nhiên. Khi công nghệ khai thác tiến bộ, từ giếng đứng chuyển sang giếng ngang, sản lượng tăng rõ rệt. Trong năm 1956, sản lượng thử nghiệm là 16.000 tấn mỗi năm, đến năm 1960 đã tăng lên 1,636 triệu tấn, tương đương 40% tổng sản lượng dầu toàn quốc thời điểm đó.
Sự hình thành của mỏ Hắc Du Sơn được lý giải bởi quá trình phát triển địa chất của lưu vực Junggar. Trong giai đoạn Permi đến Trias, lượng vật chất hữu cơ dày tích tụ, trải qua áp suất và nhiệt độ lớn, biến đổi thành dầu. Hệ thống đứt gãy và nếp uốn giúp dầu khí tập trung, tạo nên điểm lộ thiên Hắc Du Sơn, nơi dầu thô tự nhiên ngấm lên mặt đất.
Ngày nay, khu vực trở thành điểm du lịch độc đáo, gợi nhắc quá trình hình thành tài nguyên dầu mỏ. Sau 70 năm khai thác từ năm 1955 đến năm 2025, Tân Cương đã sản xuất 460 triệu tấn dầu thô và 110 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên, đóng góp quan trọng cho an ninh năng lượng quốc gia.
Tiềm năng trữ lượng lớn và vai trò trong an ninh năng lượng
Trữ lượng của mỏ Hắc Du Sơn rất đáng chú ý. Mỏ Karamay có khoảng 423 triệu tấn trữ lượng chứng minh, trong khi toàn bộ hệ thống mỏ ở Tân Cương đạt khoảng 3 tỷ tấn. Riêng lưu vực Junggar được ước tính sở hữu 8,6 tỷ tấn dầu và 2,5 nghìn tỷ mét khối khí đốt tự nhiên.
Black Oil Mountain, mỏ lộ thiên chính, cung cấp loại dầu có điểm đông đặc thấp, chất lượng tốt và dễ tinh chế. Giai đoạn đỉnh điểm khoảng năm 2000, sản lượng hàng năm đạt 11,8 triệu tấn dầu thô và 3,14 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên. Đến năm 2020, con số này là 13,2 triệu tấn dầu và 3,63 tỷ mét khối khí đốt, duy trì mức khai thác ổn định.
Khi đánh giá tuổi thọ khai thác, con số 8 triệu năm có vẻ phóng đại, nhưng phụ thuộc vào cách tính. Với trữ lượng địa chất 3 tỷ tấn và tỷ lệ khai thác 30 đến 50%, lượng khai thác thực tế khoảng 900 triệu đến 1,5 tỷ tấn. Trong khi Trung Quốc tiêu thụ hơn 700 triệu tấn dầu mỗi năm, phần này chỉ đáp ứng được vài năm nhu cầu. Tuy nhiên toàn lưu vực còn nhiều khu vực chưa khai thác, kết hợp tiến bộ công nghệ có thể kéo dài tuổi thọ khai thác.
Các công nghệ như dẫn động hơi nước đã nâng tỷ lệ thu hồi dầu nặng, với mức thu hồi hiện đạt 74,59% và vẫn còn khả năng cải thiện. Năm 2025, sản lượng dầu khí Tân Cương dự kiến đạt 66,64 triệu tấn, đứng đầu cả nước.
Tài nguyên đá phiến dầu cũng được chú ý khi Trung Quốc sở hữu 72 tỷ tấn đá phiến dầu, tương đương 4,8 tỷ tấn dầu đá phiến, phân bố chủ yếu tại Cát Lâm và Liêu Ninh. Lưu vực Junggar cũng có tiềm năng tương tự hệ tầng Green River ở Mỹ. Dù khai thác tốn kém do cần gia nhiệt, công nghệ mới đã giúp mỏ Trường Thanh vượt 1 tỷ tấn trữ lượng, sản lượng 20 triệu tấn mỗi năm, chiếm một nửa cả nước. Vùng quanh Hắc Du Sơn cũng được đánh giá có triển vọng đá phiến dầu.
Quá trình thăm dò đòi hỏi vốn lớn và yêu cầu môi trường nghiêm ngặt, nên phải cân bằng kinh tế và sinh thái. Đến năm 2025, nhiều mỏ đá phiến dầu mới đã được phát hiện, như 10 triệu tấn ở Tứ Xuyên và 18 triệu tấn ở Trùng Khánh.
Khả năng giảm phụ thuộc nhập khẩu và định hướng năng lượng
Dù quy mô lớn, mỏ Hắc Du Sơn không thể thay thế hoàn toàn dầu nhập khẩu. Trung Quốc là nước nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, riêng nửa đầu năm 2025 đã nhập 279 triệu tấn và dự kiến cả năm là 560 triệu tấn, trong khi sản xuất trong nước chỉ khoảng 210 triệu tấn.Tổng tiêu thụ đạt 770 triệu tấn, chủ yếu dùng cho công nghiệp, giao thông và hóa chất. Các mỏ dầu ở Tân Cương chỉ chiếm hơn 10% tổng sản lượng cả nước, không đủ để bù đắp lượng nhập khẩu khổng lồ.
Ngay cả nếu toàn bộ 8,6 tỷ tấn của lưu vực Junggar được khai thác triệt để, sản lượng chỉ duy trì được hơn một thập kỷ. Việc khai thác còn phụ thuộc chi phí, công nghệ và biến động giá dầu quốc tế.
Dù vậy, vai trò của Hắc Du Sơn trong tự chủ năng lượng là rất quan trọng. Việc phát triển các nguồn trong nước giúp giảm phụ thuộc thị trường bên ngoài, nhất là trong giai đoạn bất ổn. Năm 2024, nhập khẩu dầu giảm 1,9%, một phần nhờ sản lượng nội địa tăng 1,8%. Là mỏ dầu đầu tiên ở miền Tây có công suất vượt 10 triệu tấn, Hắc Du Sơn còn thúc đẩy kinh tế khu vực và hỗ trợ công nghiệp lân cận.
Sự kết hợp giữa dầu đá phiến và khí tự nhiên sẽ tiếp tục tối ưu cơ cấu năng lượng. Ba tập đoàn dầu khí lớn đang mở rộng công suất, dự kiến sản lượng nửa đầu 2025 đạt 108 triệu tấn, tăng 1,3% so với cùng kỳ.
Trong dài hạn, dầu thô nội địa khó thay thế hoàn toàn nguồn nhập khẩu, nhưng đóng vai trò như vùng đệm quan trọng. Lịch sử 70 năm của mỏ Hắc Du Sơn cho thấy việc khai thác nội địa là con đường bền vững, đặc biệt khi gắn với đổi mới công nghệ và khai thác thân thiện môi trường. (Sohu)
