Hoàng Đức
Writer
Trong thời điểm tin tức về AI tràn ngập khắp nơi, hiếm ai tạo được cú chấn động thật sự. Nhưng Lương Văn Phong, 40 tuổi, người sáng lập DeepSeek, lại khiến cả truyền thông chính thống Trung Quốc lẫn các ông lớn công nghệ ở Thung lũng Silicon phải dừng lại và nhìn thẳng vào anh. Anh vừa được tạp chí Nature chọn vào top 10 nhân vật khoa học của năm 2025 và dán nhãn là “kẻ phá vỡ công nghệ”.
Điều gây chú ý hơn nữa là khi mô hình AI mã nguồn mở của anh lan khắp thế giới, ngay cả Lei Jun, người từng được xem là biểu tượng công nghệ Trung Quốc, cũng trở nên im lặng. Sự im lặng đó không phải vì thua kém, mà vì ai cũng thấy rõ Trung Quốc lần đầu tiên có một đột phá AI mang tính nền tảng, không cần đốt hàng tỉ đô để theo đuổi sức mạnh máy chủ như trước giờ vẫn làm.
Lương Văn Phong
Hành trình của Lương Văn Phong bắt đầu từ một vùng quê nghèo. Anh là con trai của một giáo viên nông thôn và mãi đến khi hết cấp hai mới lần đầu chạm tay vào máy tính. Nhưng anh có một quyết tâm gần như cực đoan. Lúc ký túc xá tắt điện, anh đem sách ra nằm dưới đèn hành lang để giải toán. Lên đại học, khi bạn bè bận yêu đương hoặc hoạt động câu lạc bộ, anh lại ôm chiếc máy tính bàn cũ tự học thuật toán.
Sau khi tốt nghiệp, anh bước vào nghiên cứu máy học, rồi lập công ty định lượng Magic Square vào năm 2015. Chỉ sau vài năm, Magic Square đã trở thành một trong những quỹ định lượng hàng đầu Trung Quốc với quy mô hơn 100 tỉ nhân dân tệ vào năm 2021. Ở thời điểm bất cứ ai có lý trí cũng sẽ tiếp tục kiếm tiền bằng mô hình định lượng, anh lại bất ngờ rẽ hướng.
Từ năm 2018, anh bắt đầu chuyển lợi nhuận định lượng sang nghiên cứu AI. Đến năm 2023, anh tách toàn bộ nguồn lực cốt lõi ra để lập DeepSeek, một công ty chỉ làm AI nền tảng. Đó là một quyết định đi ngược xu hướng bởi lúc ấy, AI vẫn là cuộc chơi của những tập đoàn có túi tiền gần như vô hạn. Ngay cả Lei Jun cũng từng công khai cảnh báo rằng phát triển mô hình lớn cần vốn khổng lồ và doanh nghiệp nhỏ không nên mạo hiểm.
Nhưng Lương Văn Phong lại nhìn thấy cơ hội khi những người khổng lồ còn do dự. Anh tin rằng lúc những tập đoàn lớn chưa chắc chắn, đó là thời điểm tốt nhất cho những kẻ nhỏ phá vỡ thế độc quyền.
Lei Jun, CEO Xiaomi
Điều khiến cả thế giới choáng váng chính là cách anh tung mô hình R1 của DeepSeek. Thay vì giữ bí mật hay kiếm tiền bằng API như lối đi mà OpenAI hay các công ty khác vẫn làm, anh mở toàn bộ mô hình cho mọi người tải miễn phí, tự chỉnh sửa và triển khai tùy ý. R1 được công bố là mô hình có chi phí đào tạo cực thấp, chỉ khoảng 294000 USD cho giai đoạn suy luận độc lập. Tính cả các bước trước đó, tổng đầu tư vẫn chưa đến 50 triệu nhân dân tệ, nhưng hiệu năng lại tiệm cận các mô hình hàng đầu thế giới, đặc biệt mạnh ở toán học và lập trình.
Ngay sau lễ hội xuân năm 2025, R1 lan truyền toàn cầu. Người bình thường dùng được, lập trình viên dùng được, nhà nghiên cứu dùng được. Và khi anh nhấn nút mã nguồn mở, cộng đồng khoa học toàn cầu như bùng nổ. Trong 90 ngày, đã có hơn 500 phiên bản phái sinh được tạo ra trên nền R1. Hơn một nửa trong số đó hoàn thiện thêm các kỹ thuật mới. R1 trở thành nền tảng mà ai cũng có thể tham gia, không còn cảnh nhà nghiên cứu Trung Quốc phải phụ thuộc vào API nước ngoài.
Trái lại, Thung lũng Silicon hoang mang. Cổ phiếu của nhiều công ty AI tại Mỹ rơi mạnh. Có ngày vốn hóa Nvidia bốc hơi tương đương hai lần giá trị của Xiaomi. Một số chuyên gia thẳng thắn nói rằng Lương Văn Phong đã “xô đổ hàng rào phòng thủ được xây bằng hàng chục tỉ đô chỉ bằng một động tác”.
Điều khiến anh vượt lên trên Lei Jun chính là điểm này. Lei Jun là người phá thế độc quyền trong lĩnh vực sản phẩm tiêu dùng bằng chiến lược hiệu suất trên giá, giúp thế giới tôn trọng sản phẩm công nghệ Trung Quốc. Nhưng Lương Văn Phong lại phá vỡ rào cản kỹ thuật nền tảng, giúp Trung Quốc bước vào nhóm dẫn đầu trong nghiên cứu AI cốt lõi. Một người làm cuộc cách mạng từ chuỗi cung ứng, người còn lại làm cuộc cách mạng từ thuật toán. Hai thời đại, hai kiểu “kẻ phá cuộc chơi”, không thay thế nhau mà bổ sung cho nhau.
Lei Jun hiểu rất rõ điều đó. Khi DeepSeek nổi lên, ông không đối đầu mà công khai khen ngợi sự đột phá. Sự im lặng của ông không phải bối rối, mà giống sự thừa nhận rằng một thế hệ mới đã xuất hiện và đang đưa công nghệ Trung Quốc tiến vào vùng đất trước giờ chưa từng chạm đến.
Đối với Lương Văn Phong, vị thế mới không khiến anh tự mãn. Anh từng nói rằng mã nguồn mở không phải để “phát công nghệ miễn phí”, mà để xây dựng một hệ sinh thái AI cho Trung Quốc. Giống như Windows từng tạo ra một nền tảng chung cho cả thế giới phần mềm, R1 cũng có thể trở thành tiêu chuẩn kỹ thuật mở cho cả ngành AI.
Bây giờ, khi DeepSeek đang chuẩn bị cho mô hình đời sau R2 và cam kết tiếp tục mở mã, tham vọng của anh đã rõ. Anh muốn hạ thấp rào cản nghiên cứu, muốn các nhà khoa học trẻ có thể đứng trên vai nhau thay vì đứng sau lưng các tập đoàn lớn.
Việc Lương Văn Phong xuất hiện trong danh sách Nature không chỉ là chiến thắng của một cá nhân. Nó là hình ảnh thu nhỏ của sự chuyển mình trong khoa học công nghệ Trung Quốc, từ “đi sau” sang “định hình luật chơi”.
Từ một cậu bé nghèo ở quê, chưa từng chạm máy tính đến cấp hai, đến người có thể khiến cả ngành công nghệ thế giới điều chỉnh lại cách vận hành của mình. Đó là lý do khiến anh trở thành nhân vật mà ngay cả Lei Jun cũng phải tôn trọng và là lý do anh được xem là người mở ra chương mới cho AI Trung Quốc.
Điều gây chú ý hơn nữa là khi mô hình AI mã nguồn mở của anh lan khắp thế giới, ngay cả Lei Jun, người từng được xem là biểu tượng công nghệ Trung Quốc, cũng trở nên im lặng. Sự im lặng đó không phải vì thua kém, mà vì ai cũng thấy rõ Trung Quốc lần đầu tiên có một đột phá AI mang tính nền tảng, không cần đốt hàng tỉ đô để theo đuổi sức mạnh máy chủ như trước giờ vẫn làm.
Lương Văn Phong
Hành trình của Lương Văn Phong bắt đầu từ một vùng quê nghèo. Anh là con trai của một giáo viên nông thôn và mãi đến khi hết cấp hai mới lần đầu chạm tay vào máy tính. Nhưng anh có một quyết tâm gần như cực đoan. Lúc ký túc xá tắt điện, anh đem sách ra nằm dưới đèn hành lang để giải toán. Lên đại học, khi bạn bè bận yêu đương hoặc hoạt động câu lạc bộ, anh lại ôm chiếc máy tính bàn cũ tự học thuật toán.
Sau khi tốt nghiệp, anh bước vào nghiên cứu máy học, rồi lập công ty định lượng Magic Square vào năm 2015. Chỉ sau vài năm, Magic Square đã trở thành một trong những quỹ định lượng hàng đầu Trung Quốc với quy mô hơn 100 tỉ nhân dân tệ vào năm 2021. Ở thời điểm bất cứ ai có lý trí cũng sẽ tiếp tục kiếm tiền bằng mô hình định lượng, anh lại bất ngờ rẽ hướng.
Từ năm 2018, anh bắt đầu chuyển lợi nhuận định lượng sang nghiên cứu AI. Đến năm 2023, anh tách toàn bộ nguồn lực cốt lõi ra để lập DeepSeek, một công ty chỉ làm AI nền tảng. Đó là một quyết định đi ngược xu hướng bởi lúc ấy, AI vẫn là cuộc chơi của những tập đoàn có túi tiền gần như vô hạn. Ngay cả Lei Jun cũng từng công khai cảnh báo rằng phát triển mô hình lớn cần vốn khổng lồ và doanh nghiệp nhỏ không nên mạo hiểm.
Nhưng Lương Văn Phong lại nhìn thấy cơ hội khi những người khổng lồ còn do dự. Anh tin rằng lúc những tập đoàn lớn chưa chắc chắn, đó là thời điểm tốt nhất cho những kẻ nhỏ phá vỡ thế độc quyền.
Lei Jun, CEO Xiaomi
Điều khiến cả thế giới choáng váng chính là cách anh tung mô hình R1 của DeepSeek. Thay vì giữ bí mật hay kiếm tiền bằng API như lối đi mà OpenAI hay các công ty khác vẫn làm, anh mở toàn bộ mô hình cho mọi người tải miễn phí, tự chỉnh sửa và triển khai tùy ý. R1 được công bố là mô hình có chi phí đào tạo cực thấp, chỉ khoảng 294000 USD cho giai đoạn suy luận độc lập. Tính cả các bước trước đó, tổng đầu tư vẫn chưa đến 50 triệu nhân dân tệ, nhưng hiệu năng lại tiệm cận các mô hình hàng đầu thế giới, đặc biệt mạnh ở toán học và lập trình.
Ngay sau lễ hội xuân năm 2025, R1 lan truyền toàn cầu. Người bình thường dùng được, lập trình viên dùng được, nhà nghiên cứu dùng được. Và khi anh nhấn nút mã nguồn mở, cộng đồng khoa học toàn cầu như bùng nổ. Trong 90 ngày, đã có hơn 500 phiên bản phái sinh được tạo ra trên nền R1. Hơn một nửa trong số đó hoàn thiện thêm các kỹ thuật mới. R1 trở thành nền tảng mà ai cũng có thể tham gia, không còn cảnh nhà nghiên cứu Trung Quốc phải phụ thuộc vào API nước ngoài.
Trái lại, Thung lũng Silicon hoang mang. Cổ phiếu của nhiều công ty AI tại Mỹ rơi mạnh. Có ngày vốn hóa Nvidia bốc hơi tương đương hai lần giá trị của Xiaomi. Một số chuyên gia thẳng thắn nói rằng Lương Văn Phong đã “xô đổ hàng rào phòng thủ được xây bằng hàng chục tỉ đô chỉ bằng một động tác”.
Điều khiến anh vượt lên trên Lei Jun chính là điểm này. Lei Jun là người phá thế độc quyền trong lĩnh vực sản phẩm tiêu dùng bằng chiến lược hiệu suất trên giá, giúp thế giới tôn trọng sản phẩm công nghệ Trung Quốc. Nhưng Lương Văn Phong lại phá vỡ rào cản kỹ thuật nền tảng, giúp Trung Quốc bước vào nhóm dẫn đầu trong nghiên cứu AI cốt lõi. Một người làm cuộc cách mạng từ chuỗi cung ứng, người còn lại làm cuộc cách mạng từ thuật toán. Hai thời đại, hai kiểu “kẻ phá cuộc chơi”, không thay thế nhau mà bổ sung cho nhau.
Lei Jun hiểu rất rõ điều đó. Khi DeepSeek nổi lên, ông không đối đầu mà công khai khen ngợi sự đột phá. Sự im lặng của ông không phải bối rối, mà giống sự thừa nhận rằng một thế hệ mới đã xuất hiện và đang đưa công nghệ Trung Quốc tiến vào vùng đất trước giờ chưa từng chạm đến.
Đối với Lương Văn Phong, vị thế mới không khiến anh tự mãn. Anh từng nói rằng mã nguồn mở không phải để “phát công nghệ miễn phí”, mà để xây dựng một hệ sinh thái AI cho Trung Quốc. Giống như Windows từng tạo ra một nền tảng chung cho cả thế giới phần mềm, R1 cũng có thể trở thành tiêu chuẩn kỹ thuật mở cho cả ngành AI.
Bây giờ, khi DeepSeek đang chuẩn bị cho mô hình đời sau R2 và cam kết tiếp tục mở mã, tham vọng của anh đã rõ. Anh muốn hạ thấp rào cản nghiên cứu, muốn các nhà khoa học trẻ có thể đứng trên vai nhau thay vì đứng sau lưng các tập đoàn lớn.
Việc Lương Văn Phong xuất hiện trong danh sách Nature không chỉ là chiến thắng của một cá nhân. Nó là hình ảnh thu nhỏ của sự chuyển mình trong khoa học công nghệ Trung Quốc, từ “đi sau” sang “định hình luật chơi”.
Từ một cậu bé nghèo ở quê, chưa từng chạm máy tính đến cấp hai, đến người có thể khiến cả ngành công nghệ thế giới điều chỉnh lại cách vận hành của mình. Đó là lý do khiến anh trở thành nhân vật mà ngay cả Lei Jun cũng phải tôn trọng và là lý do anh được xem là người mở ra chương mới cho AI Trung Quốc.
