Hail the Judge
Ta chơi xong không trả tiền, vậy đâu có gọi là bán
Thông tin Panasonic Holdings công bố kế hoạch cắt giảm 10.000 nhân sự tương đương 5% tổng số nhân viên đã gây xôn xao dư luận. Điều đáng ngạc nhiên nhất chính là việc Panasonic không hề thua lỗ. Vậy lý do gì đằng sau quyết định tái cơ cấu mạnh tay này, ngay cả khi công ty đang có lãi? Có vẻ như vấn đề lương hưu đóng một vai trò không hề nhỏ. Bức tranh về thế hệ lao động hiện tại trở thành "vật tế thần" cho quỹ lương hưu đang dần hiện rõ trên thị trường chứng khoán.
Các quỹ đầu tư khổng lồ được mệnh danh là "cá voi của thị trường vốn," được biết đến với khả năng gây ảnh hưởng lớn đến thị trường chứng khoán do quy mô tài sản vận hành cực kỳ lớn. "Quỹ Quản lý và Vận hành Lương hưu Tích lũy Quốc gia Nhật Bản (GPIF)" chính là một "cá voi" như vậy. Với tổng tài sản vận hành lên tới 258 nghìn tỷ Yên, đây là quỹ lương hưu lớn nhất thế giới.
Từ năm tài chính 2001 đến quý 3 năm tài chính 2024, tổng lợi nhuận của GPIF đã đạt 164 nghìn tỷ Yên. Trong đó, thu nhập từ lãi và cổ tức (income gain) là 55 nghìn tỷ Yên. Khoảng 110 nghìn tỷ Yên còn lại là lãi vốn (capital gain) từ việc mua bán cổ phiếu và trái phiếu.
Tỷ lệ cổ phiếu Nhật Bản trong danh mục của GPIF trước đây chỉ khoảng 12%. Tuy nhiên, trong bối cảnh giá cổ phiếu tăng vọt nhờ chính sách Abenomics của chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe lần thứ hai, tỷ lệ này đã được nâng lên khoảng 25% kể từ năm 2014. GPIF đã quyết định duy trì tỷ lệ cổ phiếu Nhật Bản này từ năm tài chính 2025 trở đi, về cơ bản sẽ không thay đổi trong 5 năm tới.
Điều này có nghĩa là trong tương lai, chỉ riêng một tổ chức như GPIF cũng sẽ đầu tư một khoản vốn khổng lồ lên tới 65 nghìn tỷ Yên vào cổ phiếu Nhật Bản. GPIF được giao mục tiêu vận hành là "tỷ lệ tăng lương + 1,9%". Điều này là do thu nhập từ phí bảo hiểm lương hưu công và các khoản chi trả lương hưu biến động theo mức lương, do đó quỹ phải đạt được hiệu suất vượt trên tỷ lệ tăng lương. Đáng chú ý, mục tiêu này đã được nâng thêm 0,2% từ năm tài chính 2025. GPIF đang chịu áp lực phải tạo ra lợi nhuận cao.
Năm 2023, Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo (TSE) đã yêu cầu các công ty niêm yết thực hiện "cải thiện quản trị doanh nghiệp có ý thức về giá cổ phiếu". Đặc biệt, đối với các công ty có chỉ số PBR (Price-to-Book Ratio - Tỷ lệ Giá trên Giá trị Sổ sách) dưới 1 lần, TSE đang thúc đẩy họ thực hiện các biện pháp cụ thể để cải thiện giá cổ phiếu. PBR cho biết giá cổ phiếu gấp bao nhiêu lần giá trị sổ sách trên mỗi cổ phiếu. Nếu PBR dưới 1 về mặt lý thuyết, việc giải thể công ty sẽ mang lại giá trị cao hơn.
Vấn đề PBR thấp trên thị trường chứng khoán Nhật Bản là rất nghiêm trọng. Trong khi khoảng 45% các công ty trên thị trường Prime có PBR dưới 1, thì con số này ở chỉ số S&P 500 của Mỹ chỉ khoảng 3%, chỉ số Stoxx 600 của châu Âu cũng chưa đến 20%. Tình hình này khiến thị trường Nhật Bản bị đánh giá là kém hấp dẫn so với các thị trường nước ngoài.
Vào tháng 10 năm 2024, TSE đã công bố "Các điểm và ví dụ về sự khác biệt so với góc nhìn của nhà đầu tư". Trong đó, TSE liệt kê các trường hợp các biện pháp cải thiện giá cổ phiếu chưa đủ mạnh hoặc có sự lệch pha so với góc nhìn của nhà đầu tư, qua đó chỉ trích gay gắt các công ty có cách tiếp cận hời hợt. Việc TSE nỗ lực thúc đẩy các biện pháp cải thiện giá cổ phiếu nhằm mục đích kích hoạt thị trường. Và người hưởng lợi lớn nhất từ điều này không ai khác chính là GPIF.
Tính đến cuối tháng 3 năm 2024, GPIF nắm giữ khoảng 180 triệu cổ phiếu Panasonic. Chỉ số PBR của Panasonic là 0,8 lần. Trong khi đó, Sharp là 2,9 lần, NEC là 2,6 lần, Fujitsu là 3,5 lần, Hitachi là 3,2 lần và Mitsubishi Electric cũng là 1,5 lần. Tất cả đối thủ cạnh tranh của Panasonic đều có PBR trên 1 lần.
Hơn nữa, trong những năm gần đây, Panasonic chỉ vượt qua mốc PBR 1 lần trong một khoảng thời gian ngắn từ tháng 6 đến tháng 7 và vào tháng 9 năm 2023. Tình trạng trì trệ này đã kéo dài. Thêm vào đó, Panasonic gần như không thực hiện việc mua lại cổ phiếu quỹ, một biện pháp cải thiện giá cổ phiếu điển hình.
Với đợt tái cơ cấu quy mô lớn 10.000 người, công ty sẽ tiến hành cắt giảm nhân sự chủ yếu ở các bộ phận gián tiếp như nhân sự và kế toán, rút lui khỏi các mảng kinh doanh thua lỗ, sáp nhập chúng lại. Dự kiến, những biện pháp này sẽ mang lại hiệu quả cải thiện lợi nhuận 122 tỷ Yên vào cuối năm tài chính tháng 3 năm 2027.
Cuối cùng, việc cải thiện lợi nhuận này chính là biện pháp cải thiện giá cổ phiếu tối thượng, cũng chính là sự cải thiện quản trị doanh nghiệp mà TSE yêu cầu. Và việc giá cổ phiếu Panasonic tăng sẽ mang lại lợi nhuận khổng lồ cho GPIF. Những người lao động hiện tại phải rời công ty đang gián tiếp trở thành "nạn nhân" của quỹ lương hưu.
Panasonic không phải là công ty duy nhất tiến hành tái cơ cấu ngay cả khi đang có lãi. Các nhà sản xuất ô tô như Mazda và Mabuchi Motor (chuyên về động cơ nhỏ) cũng đã công bố cắt giảm nhân sự. Và PBR của Mazda là 0,3 lần, Mabuchi Motor là 0,9 lần – cả hai đều dưới 1 lần. GPIF nắm giữ 50 triệu cổ phiếu Mazda và 8 triệu cổ phiếu Mabuchi Motor. Nếu việc tái cơ cấu giúp các công ty này tạo ra đủ lợi nhuận, giá cổ phiếu sẽ tăng. Điều đó, đổi lại, sẽ mang lại lợi nhuận dưới dạng lương hưu cho người dân. Và điều đó được thực hiện bằng sự hy sinh của thế hệ lao động hiện tại.
Không chỉ những công ty hàng đầu nổi tiếng như Panasonic, vẫn còn rất nhiều công ty có PBR thấp. ENEOS doanh thu hơn 12 nghìn tỷ Yên có PBR 0,6 lần. Mizuho Financial Group, một trong những ngân hàng lớn, cũng chỉ có PBR 0,9 lần, Japan Post Bank là 0,6 lần.
Nhiều người lao động hiện tại có thể nghĩ rằng: "Công ty của chúng ta có quy mô doanh thu lớn và đang có lãi, nên không có gì phải lo lắng." Tuy nhiên, trong thời đại mà việc quản trị doanh nghiệp có ý thức về hiệu quả sử dụng vốn và giá cổ phiếu đã trở thành điều hiển nhiên, điều đó không còn chắc chắn nữa.
Những động thái tái cơ cấu mạnh mẽ tại doanh nghiệp lớn của Nhật Bản ngay cả khi đang có lãi, cho thấy một sự thay đổi trong tư duy quản trị và áp lực ngày càng tăng từ thị trường vốn. Việc cân bằng giữa lợi ích của cổ đông, quỹ lương hưu và người lao động là một bài toán khó khăn, và dường như trong nhiều trường hợp, thế hệ lao động hiện tại đang phải gánh chịu những "tổn thất" nhất định.
Quỹ lương hưu Nhật Bản
Các quỹ đầu tư khổng lồ được mệnh danh là "cá voi của thị trường vốn," được biết đến với khả năng gây ảnh hưởng lớn đến thị trường chứng khoán do quy mô tài sản vận hành cực kỳ lớn. "Quỹ Quản lý và Vận hành Lương hưu Tích lũy Quốc gia Nhật Bản (GPIF)" chính là một "cá voi" như vậy. Với tổng tài sản vận hành lên tới 258 nghìn tỷ Yên, đây là quỹ lương hưu lớn nhất thế giới.
Từ năm tài chính 2001 đến quý 3 năm tài chính 2024, tổng lợi nhuận của GPIF đã đạt 164 nghìn tỷ Yên. Trong đó, thu nhập từ lãi và cổ tức (income gain) là 55 nghìn tỷ Yên. Khoảng 110 nghìn tỷ Yên còn lại là lãi vốn (capital gain) từ việc mua bán cổ phiếu và trái phiếu.
Tỷ lệ cổ phiếu Nhật Bản trong danh mục của GPIF trước đây chỉ khoảng 12%. Tuy nhiên, trong bối cảnh giá cổ phiếu tăng vọt nhờ chính sách Abenomics của chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe lần thứ hai, tỷ lệ này đã được nâng lên khoảng 25% kể từ năm 2014. GPIF đã quyết định duy trì tỷ lệ cổ phiếu Nhật Bản này từ năm tài chính 2025 trở đi, về cơ bản sẽ không thay đổi trong 5 năm tới.
Điều này có nghĩa là trong tương lai, chỉ riêng một tổ chức như GPIF cũng sẽ đầu tư một khoản vốn khổng lồ lên tới 65 nghìn tỷ Yên vào cổ phiếu Nhật Bản. GPIF được giao mục tiêu vận hành là "tỷ lệ tăng lương + 1,9%". Điều này là do thu nhập từ phí bảo hiểm lương hưu công và các khoản chi trả lương hưu biến động theo mức lương, do đó quỹ phải đạt được hiệu suất vượt trên tỷ lệ tăng lương. Đáng chú ý, mục tiêu này đã được nâng thêm 0,2% từ năm tài chính 2025. GPIF đang chịu áp lực phải tạo ra lợi nhuận cao.
Thị trường Nhật Bản kém hấp dẫn
Năm 2023, Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo (TSE) đã yêu cầu các công ty niêm yết thực hiện "cải thiện quản trị doanh nghiệp có ý thức về giá cổ phiếu". Đặc biệt, đối với các công ty có chỉ số PBR (Price-to-Book Ratio - Tỷ lệ Giá trên Giá trị Sổ sách) dưới 1 lần, TSE đang thúc đẩy họ thực hiện các biện pháp cụ thể để cải thiện giá cổ phiếu. PBR cho biết giá cổ phiếu gấp bao nhiêu lần giá trị sổ sách trên mỗi cổ phiếu. Nếu PBR dưới 1 về mặt lý thuyết, việc giải thể công ty sẽ mang lại giá trị cao hơn.
Vấn đề PBR thấp trên thị trường chứng khoán Nhật Bản là rất nghiêm trọng. Trong khi khoảng 45% các công ty trên thị trường Prime có PBR dưới 1, thì con số này ở chỉ số S&P 500 của Mỹ chỉ khoảng 3%, chỉ số Stoxx 600 của châu Âu cũng chưa đến 20%. Tình hình này khiến thị trường Nhật Bản bị đánh giá là kém hấp dẫn so với các thị trường nước ngoài.
Vào tháng 10 năm 2024, TSE đã công bố "Các điểm và ví dụ về sự khác biệt so với góc nhìn của nhà đầu tư". Trong đó, TSE liệt kê các trường hợp các biện pháp cải thiện giá cổ phiếu chưa đủ mạnh hoặc có sự lệch pha so với góc nhìn của nhà đầu tư, qua đó chỉ trích gay gắt các công ty có cách tiếp cận hời hợt. Việc TSE nỗ lực thúc đẩy các biện pháp cải thiện giá cổ phiếu nhằm mục đích kích hoạt thị trường. Và người hưởng lợi lớn nhất từ điều này không ai khác chính là GPIF.
Áp lực mà Panasonic phải chịu
Tính đến cuối tháng 3 năm 2024, GPIF nắm giữ khoảng 180 triệu cổ phiếu Panasonic. Chỉ số PBR của Panasonic là 0,8 lần. Trong khi đó, Sharp là 2,9 lần, NEC là 2,6 lần, Fujitsu là 3,5 lần, Hitachi là 3,2 lần và Mitsubishi Electric cũng là 1,5 lần. Tất cả đối thủ cạnh tranh của Panasonic đều có PBR trên 1 lần.
Hơn nữa, trong những năm gần đây, Panasonic chỉ vượt qua mốc PBR 1 lần trong một khoảng thời gian ngắn từ tháng 6 đến tháng 7 và vào tháng 9 năm 2023. Tình trạng trì trệ này đã kéo dài. Thêm vào đó, Panasonic gần như không thực hiện việc mua lại cổ phiếu quỹ, một biện pháp cải thiện giá cổ phiếu điển hình.
Với đợt tái cơ cấu quy mô lớn 10.000 người, công ty sẽ tiến hành cắt giảm nhân sự chủ yếu ở các bộ phận gián tiếp như nhân sự và kế toán, rút lui khỏi các mảng kinh doanh thua lỗ, sáp nhập chúng lại. Dự kiến, những biện pháp này sẽ mang lại hiệu quả cải thiện lợi nhuận 122 tỷ Yên vào cuối năm tài chính tháng 3 năm 2027.
Cuối cùng, việc cải thiện lợi nhuận này chính là biện pháp cải thiện giá cổ phiếu tối thượng, cũng chính là sự cải thiện quản trị doanh nghiệp mà TSE yêu cầu. Và việc giá cổ phiếu Panasonic tăng sẽ mang lại lợi nhuận khổng lồ cho GPIF. Những người lao động hiện tại phải rời công ty đang gián tiếp trở thành "nạn nhân" của quỹ lương hưu.
Báo lãi không có nghĩa là an toàn
Panasonic không phải là công ty duy nhất tiến hành tái cơ cấu ngay cả khi đang có lãi. Các nhà sản xuất ô tô như Mazda và Mabuchi Motor (chuyên về động cơ nhỏ) cũng đã công bố cắt giảm nhân sự. Và PBR của Mazda là 0,3 lần, Mabuchi Motor là 0,9 lần – cả hai đều dưới 1 lần. GPIF nắm giữ 50 triệu cổ phiếu Mazda và 8 triệu cổ phiếu Mabuchi Motor. Nếu việc tái cơ cấu giúp các công ty này tạo ra đủ lợi nhuận, giá cổ phiếu sẽ tăng. Điều đó, đổi lại, sẽ mang lại lợi nhuận dưới dạng lương hưu cho người dân. Và điều đó được thực hiện bằng sự hy sinh của thế hệ lao động hiện tại.
Không chỉ những công ty hàng đầu nổi tiếng như Panasonic, vẫn còn rất nhiều công ty có PBR thấp. ENEOS doanh thu hơn 12 nghìn tỷ Yên có PBR 0,6 lần. Mizuho Financial Group, một trong những ngân hàng lớn, cũng chỉ có PBR 0,9 lần, Japan Post Bank là 0,6 lần.
Nhiều người lao động hiện tại có thể nghĩ rằng: "Công ty của chúng ta có quy mô doanh thu lớn và đang có lãi, nên không có gì phải lo lắng." Tuy nhiên, trong thời đại mà việc quản trị doanh nghiệp có ý thức về hiệu quả sử dụng vốn và giá cổ phiếu đã trở thành điều hiển nhiên, điều đó không còn chắc chắn nữa.
Những động thái tái cơ cấu mạnh mẽ tại doanh nghiệp lớn của Nhật Bản ngay cả khi đang có lãi, cho thấy một sự thay đổi trong tư duy quản trị và áp lực ngày càng tăng từ thị trường vốn. Việc cân bằng giữa lợi ích của cổ đông, quỹ lương hưu và người lao động là một bài toán khó khăn, và dường như trong nhiều trường hợp, thế hệ lao động hiện tại đang phải gánh chịu những "tổn thất" nhất định.
