Theo tài liệu được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh, Bắc Ninh là tỉnh thuộc đồng bằng Bắc Bộ. Phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Bắc Giang; phía Nam giáp tỉnh Hải Dương, Hưng Yên; phía Tây và Tây Bắc giáp thủ đô Hà Nội. Bắc Ninh là cửa ngõ Kinh thành Đông Đô - Thăng Long - Hà Nội, là phên dậu chắn che cho Đông Đô - Thăng Long xưa và thủ đô Hà Nội ngày nay.
Thời Hùng Vương - An Dương Vương, Bắc Ninh là đất Bộ Vũ Ninh, trong nhà nước Văn Lang - Âu Lạc, là một Bộ lớn, có đến 1/3 số Bộ lạc của Quốc gia Văn Lang - Âu Lạc thuộc Bộ Vũ Ninh.
Thời kỳ Bắc thuộc, Bắc Ninh gồm hai huyện lớn (Luy Lâu và Long Biên) của quận Giao Chỉ, sau đổi là Giao Châu. Trị sở của quận đóng ở Luy Lâu (nay thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành). Bắc Ninh trở thành trung tâm hành chính, trung tâm kinh tế - thương mại của Châu Giao. Đô thị Luy Lâu là đô thị cảng mang tính quốc tế. Luy Lâu còn là Trung tâm Phật giáo, Trung tâm Nho giáo lớn và đầu tiên của nước ta.
Đầu thời thuộc Đường, Bắc Ninh được gộp trong địa phận Giao Châu, Đạo Châu, Long Châu thuộc Giao Châu đô hộ phủ, sau thuộc An Nam đô hộ phủ.
Thời nhà Lý, Bắc Ninh có tên là Lộ Bắc Giang. Thời nhà Trần vẫn là Lộ Bắc Giang, có thời gian gọi là phủ Thiên Đức (có tài liệu còn ghi là phủ Siêu Loại, phủ Như Nguyệt). Đến nhà Hồ tách thành hai Lộ: Lộ Bắc Giang và Lộ Bắc Ninh thuộc Bắc Giang Lộ Đô Tổng Phủ.
Đến thời Nhà Lê, Bắc Ninh có tên là Bắc Đạo, đến năm 1469, dưới triều Lê Thánh Tông đổi tên là Trấn Kinh Bắc, đặc thù phủ (còn gọi là Trấn Thành) tại Thị Cầu (thuộc thành phố Bắc Ninh hiện nay) với số lượng là 20 huyện thuộc 4 phủ:
1. Phủ Thuận An có 5 huyện: Gia Lâm, Siêu Loại, Văn Giang, Gia Định, Lang Tài.
2. Phủ Từ Sơn có 5 huyện: Tiên Du, Đông Ngàn, Võ Giàng, Quế Dương, Yên Phong.
3. Phủ Bắc Hà có 4 huyện: Hiệp Hòa, Yên Việt (Việt Yên), Kim Thoa, Yên Phúc.
4. Phủ Lạng Giang gồm 6 huyện: Yên Dũng, Phượng Nhỡn, Bảo Lộc, Yên Thế, Lục Ngạn, Hữu Lũng.
Đến năm 1490, năm Hồng Đức thứ 2 triều Lê Thánh Tông đổi tên Kinh Bắc xứ (dân gian vẫn gọi là xứ Kinh Bắc). Thời Trịnh - Nguyễn phân tranh vẫn gọi là Kinh Bắc xứ. Đến đầu Nhà Nguyễn vẫn gọi là xứ Kinh Bắc, sau đổi là Trấn Kinh Bắc. Năm 1823, Trấn Kinh Bắc đổi thành Trấn Bắc Ninh.
Đến năm 1831, Triều Minh Mệnh năm thứ 12, Trấn Bắc Ninh đổi thành tỉnh Bắc Ninh với 21 huyện, diện tích khoảng 6.000km2, dân số khoảng 70 vạn người.
Tháng 10 năm 1895, thực dân Pháp chia tỉnh Bắc Ninh thành hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang, lấy sông Cầu làm địa giới. Trong thời gian cuối thế kỷ thứ XIX, đầu thế kỷ XX, Pháp nhiều lần điều chỉnh địa giới để tỉnh Bắc Ninh có 3 phủ, 8 huyện: Phủ Từ Sơn, Phủ Thuận Thành, Phủ Tây Sơn. Các huyện: Gia Lâm, Văn Giang, Gia Bình, Lang Tài, Quế Dương, Võ Giàng, Tiên Du, Yên Thành; dưới cấp huyện có các Tổng (như cấp xã hiện nay).
Từ tháng 10/1938, thị xã Bắc Ninh được chính quyền thuộc địa Pháp có quyết định nâng cấp thành thị xã gồm một số phố: Ninh Xá, Thị Cầu, Đáp Cầu, Vệ An; các làng Y Na, Yên Mẫn, Thị Chung…
Sau Cách Mạng tháng 8 năm 1945, địa giới tỉnh Bắc Ninh cũng được điều chỉnh nhiều để thuận lợi cho chỉ đạo, quản lý. Thời điểm này có điều chỉnh sáp nhập, chia tách một số địa danh như sau:
Năm 1947, huyện Văn Giang được sáp nhập vào tỉnh Hừng Yên. Theo tài liệu được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hưng Yên cũng cho biết, huyện Văn Giang từng thuộc tỉnh Hưng Yên. Cụ thể: Đầu năm 1945, làn sóng đấu tranh cách mạng ở Việt Nam đã lên cao với khí thế cách mạng sục sôi.
Dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, quân và dân Văn Giang đã tiến hành nhiều cuộc đấu tranh trên khắp các thôn, xóm; tiến hành phá kho thóc Nhật chia cho dân nghèo, giải quyết nạn đói, đáp ứng kịp thời nguyện vọng cấp bách của đại đa số nhân dân. Những thắng lợi bước đầu là động lực to lớn để cách mạng ở Văn Giang chuẩn bị tiến tới cùng cả nước Tổng khởi nghĩa Tháng Tám (thời kỳ này Văn Giang vẫn thuộc tỉnh Bắc Ninh).
Tháng 8/1950, huyện Gia Lương ra đời trên cơ sở hợp nhất của hai huyện Lang Tài và Gia Bình.
Tháng 1/1961, huyện Gia Lâm và một số xã của các huyện Thuận Thành, Tiên Du, Từ Sơn được chuyển giao về Hà Nội. Trong đó có các xã như Vân Hà, Dục Tú, Đông Hội... của huyện Đông Anh (Hà Nội) ngày nay được chuyển từ Từ Sơn về Đông Anh.
Tháng 10/1962, huyện Quế Võ ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Quế Dương và Võ Giàng.
Tháng 3/1963, huyện Tiên Sơn ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Tiên Du và Từ Sơn và chuyển một số xã của huyện Tiên Du về Gia Lâm (Hà Nội), một số xã của Từ Sơn về Đông Anh (Hà Nội).
Tháng 4/1963 có quyết định hợp nhất Bắc Ninh, Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc.
Tháng 01/1997 có quyết định chia thành hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang. Tỉnh Bắc Ninh chính thức được tái lập, có diện tích nhỏ nhất nước là 822,72 km2, dân số gần 1 triệu dân, gồm 5 huyện: Quế Võ, Yên Phong, Tiên Sơn, Thuận Thành, Gia Lương và một thị xã Bắc Ninh (tỉnh lỵ).
Đến tháng 8/1999, có quyết định chia tách huyện Tiên Sơn thành hai huyện Tiên Du, Từ Sơn (tháng 9/2008, huyện Từ Sơn được nâng cấp thành Thị xã Từ Sơn). Tháng 9/1999, có quyết định chia tách huyện Gia Lương thành huyện Gia Bình và Lương Tài.
Tháng 1/2006, thị xã Bắc Ninh có quyết định công nhận là thành phố Bắc Ninh (loại III) trực thuộc tỉnh.
Tháng 6/2014, thành phố Bắc Ninh được công nhận đô thị loại II, trực thuộc tỉnh.
Tháng 12/2017, thành phố Bắc Ninh được công nhận đô thị loại I, trực thuộc tỉnh.
Hiện nay, tỉnh Bắc Ninh có 2 thành phố là: Thành phố Bắc Ninh và thành phố Từ Sơn, 2 thị xã: Thuận Thành và Quế Võ, 4 huyện: Yên Phong, Tiên Du, Gia Bình, Lương Tài.
Trong lịch sử, việc chia tách, hợp nhất tỉnh Bắc Ninh đã từng diễn ra nhiều lần và trong các lần chia tách, sáp nhập trước đây tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang đều có lịch sử gắn liền với nhau. Năm 1963, hai tỉnh hợp nhất thành tỉnh Hà Bắc. Đến năm 1997 lại chia tách ra thành 2 tỉnh như hiện nay.
Sau 28 năm chia tách, cả 2 tỉnh đều có tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt bậc. Xét theo quy mô kinh tế (GRDP) hiện tỉnh Bắc Ninh xếp thứ 9, trong khi đó tỉnh Bắc Giang xếp thứ 12 cả nước. Cụ thể, tổng sản lượng kinh tế của Bắc Ninh hiện đạt trên 230.000 tỷ đồng, tỉnh Bắc Giang đạt trên 202.000 tỷ đồng, tính chung quy mô kinh tế hai tỉnh đạt trên 432.000 tỷ đồng.
Về thu hút FDI, lũy kế tỉnh Bắc Ninh đạt hơn 30 tỷ USD, Bắc Giang đạt khoảng 13,7 tỷ USD, tính chung 2 tỉnh đạt trên 43,7 tỷ USD. Thu ngân sách năm 2024 tỉnh Bắc Ninh đạt hơn 33.000 tỷ đồng, Bắc Giang đạt trên 19.700 tỷ đồng, tính chung hai tỉnh đạt gần 53.000 tỷ đồng.
Hiện tỉnh Bắc Ninh đang có 16 khu công nghiệp (15 đang hoạt động), Bắc Giang có 16 khu công nghiệp (8 đang hoạt động), tính chung 2 tỉnh có 32 khu công nghiệp, trong đó có 23 khu đang hoạt động. Hai tỉnh cũng là nơi đặt nhà máy của hàng loạt các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới như: Samsung, Amkor, Canon, GoerTek, Foxconn, Apple, Luxshare...
Thời Hùng Vương - An Dương Vương, Bắc Ninh là đất Bộ Vũ Ninh, trong nhà nước Văn Lang - Âu Lạc, là một Bộ lớn, có đến 1/3 số Bộ lạc của Quốc gia Văn Lang - Âu Lạc thuộc Bộ Vũ Ninh.
Thời kỳ Bắc thuộc, Bắc Ninh gồm hai huyện lớn (Luy Lâu và Long Biên) của quận Giao Chỉ, sau đổi là Giao Châu. Trị sở của quận đóng ở Luy Lâu (nay thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành). Bắc Ninh trở thành trung tâm hành chính, trung tâm kinh tế - thương mại của Châu Giao. Đô thị Luy Lâu là đô thị cảng mang tính quốc tế. Luy Lâu còn là Trung tâm Phật giáo, Trung tâm Nho giáo lớn và đầu tiên của nước ta.
Đầu thời thuộc Đường, Bắc Ninh được gộp trong địa phận Giao Châu, Đạo Châu, Long Châu thuộc Giao Châu đô hộ phủ, sau thuộc An Nam đô hộ phủ.
Thời nhà Lý, Bắc Ninh có tên là Lộ Bắc Giang. Thời nhà Trần vẫn là Lộ Bắc Giang, có thời gian gọi là phủ Thiên Đức (có tài liệu còn ghi là phủ Siêu Loại, phủ Như Nguyệt). Đến nhà Hồ tách thành hai Lộ: Lộ Bắc Giang và Lộ Bắc Ninh thuộc Bắc Giang Lộ Đô Tổng Phủ.
Đến thời Nhà Lê, Bắc Ninh có tên là Bắc Đạo, đến năm 1469, dưới triều Lê Thánh Tông đổi tên là Trấn Kinh Bắc, đặc thù phủ (còn gọi là Trấn Thành) tại Thị Cầu (thuộc thành phố Bắc Ninh hiện nay) với số lượng là 20 huyện thuộc 4 phủ:
1. Phủ Thuận An có 5 huyện: Gia Lâm, Siêu Loại, Văn Giang, Gia Định, Lang Tài.
2. Phủ Từ Sơn có 5 huyện: Tiên Du, Đông Ngàn, Võ Giàng, Quế Dương, Yên Phong.
3. Phủ Bắc Hà có 4 huyện: Hiệp Hòa, Yên Việt (Việt Yên), Kim Thoa, Yên Phúc.
4. Phủ Lạng Giang gồm 6 huyện: Yên Dũng, Phượng Nhỡn, Bảo Lộc, Yên Thế, Lục Ngạn, Hữu Lũng.
Đến năm 1490, năm Hồng Đức thứ 2 triều Lê Thánh Tông đổi tên Kinh Bắc xứ (dân gian vẫn gọi là xứ Kinh Bắc). Thời Trịnh - Nguyễn phân tranh vẫn gọi là Kinh Bắc xứ. Đến đầu Nhà Nguyễn vẫn gọi là xứ Kinh Bắc, sau đổi là Trấn Kinh Bắc. Năm 1823, Trấn Kinh Bắc đổi thành Trấn Bắc Ninh.
Đến năm 1831, Triều Minh Mệnh năm thứ 12, Trấn Bắc Ninh đổi thành tỉnh Bắc Ninh với 21 huyện, diện tích khoảng 6.000km2, dân số khoảng 70 vạn người.
Tháng 10 năm 1895, thực dân Pháp chia tỉnh Bắc Ninh thành hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang, lấy sông Cầu làm địa giới. Trong thời gian cuối thế kỷ thứ XIX, đầu thế kỷ XX, Pháp nhiều lần điều chỉnh địa giới để tỉnh Bắc Ninh có 3 phủ, 8 huyện: Phủ Từ Sơn, Phủ Thuận Thành, Phủ Tây Sơn. Các huyện: Gia Lâm, Văn Giang, Gia Bình, Lang Tài, Quế Dương, Võ Giàng, Tiên Du, Yên Thành; dưới cấp huyện có các Tổng (như cấp xã hiện nay).
Từ tháng 10/1938, thị xã Bắc Ninh được chính quyền thuộc địa Pháp có quyết định nâng cấp thành thị xã gồm một số phố: Ninh Xá, Thị Cầu, Đáp Cầu, Vệ An; các làng Y Na, Yên Mẫn, Thị Chung…
Sau Cách Mạng tháng 8 năm 1945, địa giới tỉnh Bắc Ninh cũng được điều chỉnh nhiều để thuận lợi cho chỉ đạo, quản lý. Thời điểm này có điều chỉnh sáp nhập, chia tách một số địa danh như sau:
Năm 1947, huyện Văn Giang được sáp nhập vào tỉnh Hừng Yên. Theo tài liệu được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hưng Yên cũng cho biết, huyện Văn Giang từng thuộc tỉnh Hưng Yên. Cụ thể: Đầu năm 1945, làn sóng đấu tranh cách mạng ở Việt Nam đã lên cao với khí thế cách mạng sục sôi.
Dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, quân và dân Văn Giang đã tiến hành nhiều cuộc đấu tranh trên khắp các thôn, xóm; tiến hành phá kho thóc Nhật chia cho dân nghèo, giải quyết nạn đói, đáp ứng kịp thời nguyện vọng cấp bách của đại đa số nhân dân. Những thắng lợi bước đầu là động lực to lớn để cách mạng ở Văn Giang chuẩn bị tiến tới cùng cả nước Tổng khởi nghĩa Tháng Tám (thời kỳ này Văn Giang vẫn thuộc tỉnh Bắc Ninh).
Tháng 8/1950, huyện Gia Lương ra đời trên cơ sở hợp nhất của hai huyện Lang Tài và Gia Bình.
Tháng 1/1961, huyện Gia Lâm và một số xã của các huyện Thuận Thành, Tiên Du, Từ Sơn được chuyển giao về Hà Nội. Trong đó có các xã như Vân Hà, Dục Tú, Đông Hội... của huyện Đông Anh (Hà Nội) ngày nay được chuyển từ Từ Sơn về Đông Anh.
Tháng 10/1962, huyện Quế Võ ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Quế Dương và Võ Giàng.
Tháng 3/1963, huyện Tiên Sơn ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Tiên Du và Từ Sơn và chuyển một số xã của huyện Tiên Du về Gia Lâm (Hà Nội), một số xã của Từ Sơn về Đông Anh (Hà Nội).
Tháng 4/1963 có quyết định hợp nhất Bắc Ninh, Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc.
Tháng 01/1997 có quyết định chia thành hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang. Tỉnh Bắc Ninh chính thức được tái lập, có diện tích nhỏ nhất nước là 822,72 km2, dân số gần 1 triệu dân, gồm 5 huyện: Quế Võ, Yên Phong, Tiên Sơn, Thuận Thành, Gia Lương và một thị xã Bắc Ninh (tỉnh lỵ).
Đến tháng 8/1999, có quyết định chia tách huyện Tiên Sơn thành hai huyện Tiên Du, Từ Sơn (tháng 9/2008, huyện Từ Sơn được nâng cấp thành Thị xã Từ Sơn). Tháng 9/1999, có quyết định chia tách huyện Gia Lương thành huyện Gia Bình và Lương Tài.
Tháng 1/2006, thị xã Bắc Ninh có quyết định công nhận là thành phố Bắc Ninh (loại III) trực thuộc tỉnh.
Tháng 6/2014, thành phố Bắc Ninh được công nhận đô thị loại II, trực thuộc tỉnh.
Tháng 12/2017, thành phố Bắc Ninh được công nhận đô thị loại I, trực thuộc tỉnh.
Hiện nay, tỉnh Bắc Ninh có 2 thành phố là: Thành phố Bắc Ninh và thành phố Từ Sơn, 2 thị xã: Thuận Thành và Quế Võ, 4 huyện: Yên Phong, Tiên Du, Gia Bình, Lương Tài.
Trong lịch sử, việc chia tách, hợp nhất tỉnh Bắc Ninh đã từng diễn ra nhiều lần và trong các lần chia tách, sáp nhập trước đây tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang đều có lịch sử gắn liền với nhau. Năm 1963, hai tỉnh hợp nhất thành tỉnh Hà Bắc. Đến năm 1997 lại chia tách ra thành 2 tỉnh như hiện nay.
Sau 28 năm chia tách, cả 2 tỉnh đều có tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt bậc. Xét theo quy mô kinh tế (GRDP) hiện tỉnh Bắc Ninh xếp thứ 9, trong khi đó tỉnh Bắc Giang xếp thứ 12 cả nước. Cụ thể, tổng sản lượng kinh tế của Bắc Ninh hiện đạt trên 230.000 tỷ đồng, tỉnh Bắc Giang đạt trên 202.000 tỷ đồng, tính chung quy mô kinh tế hai tỉnh đạt trên 432.000 tỷ đồng.
Về thu hút FDI, lũy kế tỉnh Bắc Ninh đạt hơn 30 tỷ USD, Bắc Giang đạt khoảng 13,7 tỷ USD, tính chung 2 tỉnh đạt trên 43,7 tỷ USD. Thu ngân sách năm 2024 tỉnh Bắc Ninh đạt hơn 33.000 tỷ đồng, Bắc Giang đạt trên 19.700 tỷ đồng, tính chung hai tỉnh đạt gần 53.000 tỷ đồng.
Hiện tỉnh Bắc Ninh đang có 16 khu công nghiệp (15 đang hoạt động), Bắc Giang có 16 khu công nghiệp (8 đang hoạt động), tính chung 2 tỉnh có 32 khu công nghiệp, trong đó có 23 khu đang hoạt động. Hai tỉnh cũng là nơi đặt nhà máy của hàng loạt các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới như: Samsung, Amkor, Canon, GoerTek, Foxconn, Apple, Luxshare...
