Nếu tiếp tục tiến hóa, loài khủng long sẽ thích nghi với Trái đất hiện đại ra sao

[VNR Content]

66 triệu năm về trước, một thiên thạch đâm vào Trái đất với sức công phá tương đương 10 tỷ quả bom nguyên tử và mãi mãi làm thay đổi tiến trình tiến hóa trên hành tinh xanh. Bầu trời tối sầm lại, cây cối ngừng quang hợp rồi chết đi, kéo theo đó là những loài động vật ăn cỏ. Chuỗi thức ăn sụp đổ. Hơn 90% các loài sinh vật biến mất. Khi mọi thứ bình ổn, tất cả các loài khủng long - trừ một số loài chim - đã tuyệt chủng.
Nhưng sự kiện hủy diệt này đã giúp loài người có con đường tiến hóa. Những loài có vú còn sống sót sinh sôi nảy nở, bao gồm những loài linh trưởng nguyên thủy mà về sau tiến hóa thành chúng ta.

Khủng long thông minh​

Hãy tưởng tượng thiên thạch đâm hụt Trái đất, và loài khủng long vẫn còn tồn tại. Những con chim ăn thịt tiến hóa bậc cao trở thành loài cắm lá cờ trên mặt trăng. Những nhà khoa học khủng long, khám phá ra thuyết tương đối, hoặc thảo luận về một thế giới giả tưởng, nơi các loài có vú thống trị Trái đất.
Nghe không khác gì một bộ phim khoa học viễn tưởng, nhưng nó đặt ra một số câu hỏi mang tính triết lý sâu sắc về tiến trình tiến hóa. Liệu loài người trở thành chủ nhân Trái đất chỉ nhờ may mắn, hay sự tiến hóa của chúng ta - những sinh vật thông minh biết cách tận dụng công cụ để thay đổi thế giới - là điều không tránh khỏi?

Con người: loài thống trị hành tinh​

Bộ não, công cụ, ngôn ngữ, và những tập hợp xã hội lớn - tất cả biến chúng ta thành loài thống trị Trái đất. Hiện nay, có 8 tỷ người Homo sapiens trên khắp 7 lục địa. Tính theo khối lượng, toàn bộ dân số loài người vượt trội so với tất cả các động vật hoang dã gộp lại.
Chúng ta đã và đang biến đổi một nửa diện tích đất liền của Trái đất để nuôi sống chính mình. Không sai khi nói rằng những sinh vật như loài người được sinh ra để tiến hóa.
Vào thập niên 1980, nhà cổ sinh vật học Dale Russell đã thực hiện một thử nghiệm lý thuyết, trong đó một con khủng long ăn thịt tiến hóa để có khả năng sử dụng công cụ thông minh. Con “khủng long hình người này” có bộ não lớn, với ngón tay cái nằm đối diện với các ngón còn lại, và đi thẳng lưng.
Đó không phải là điều bất khả thi, nhưng khả năng xảy ra là gần như không có. Đặc điểm sinh học của một loài động vật sẽ quyết định chiều hướng tiến hóa của nó. Điểm khởi đầu sẽ giới hạn điểm kết thúc.
Nếu bạn bỏ học đại học, bạn có thể không trở thành một bác sỹ phẫu thuật não, một luật sư, hay một nhà khoa học tên lửa NASA được. Nhưng bạn có thể làm họa sỹ, diễn viên, hoặc nhà kinh doanh. Những con đường chúng ta chọn trong cuộc sống mở ra một số cánh cửa và đóng lại những cánh cửa khác. Điều này cũng đúng trong tiến trình tiến hóa.

Khủng long Sauropod

Sự đặc biệt của loài khủng long sauropod​

Hãy nói về kích cỡ của khủng long. Xuất hiện từ kỷ Jura, khủng long sauropod, như loài Brontosaurus và họ hàng của nó, đã tiến hóa thành những con quái vật khổng lồ nặng từ 30 - 50 tấn, dài đến 30 mét, tức gấp 10 lần khối lượng của một con voi và dài ngang cá voi xanh. Điều tương tự cũng xảy ra với nhiều loài khủng long khác - bao gồm Diplodocidae, Brachiosauridae, Turiasauridae, Mamenchisauridae, và Titanosauria - trên nhiều lục địa khác nhau, ở những thời điểm khác nhau, và trong điều kiện khí hậu khác nhau, từ sa mạc cho đến rừng mưa nhiệt đới. Nhưng những loài khủng long khác sống trong cùng môi trường lại không trở nên “siêu to khổng lồ” như vậy.
Những con khủng long to lớn nói trên đều là sauropod. Có gì đó về mặt giải phẫu học của sauropod - như phổi, xương rỗng với tỉ lệ sức mạnh/khối lượng cao, sự trao đổi chất, hoặc tất cả - đã mở khóa tiềm năng tiến hóa của chúng, cho phép chúng trở nên to lớn theo cách mà không loài động vật đất liền nào trước đó, hoặc sau này, làm được.
Tương tự, các loài khủng long ăn thịt cũng lần lượt tiến hóa thành những kẻ săn mồi to lớn, nặng hàng tấn, dài chục mét. Qua hơn 100 triệu năm, các loài khủng long megalosaurid, allosaurid, carcharodontosaurid, neovenatorid, và cuối cùng là tyrannosaur, đều tiến hóa thành những quái vật sân mồi khổng lồ đứng trên đỉnh chuỗi thức ăn.

Kích cỡ bộ não​

Có cơ thể tiến hóa theo hướng to dần, nhưng bộ não khủng long thì không như vậy. Khủng long dường như gặp vấn đề với việc tăng kích cỡ não theo thời gian. Các loài khủng long ở kỷ Jura như Allosaurus, Stegosaurus, và Brachiosaurus đều có não nhỏ.
Đến cuối kỷ Phấn Trắng, tức 80 triệu năm sau đó, tyrannosaur và thú mỏ vịt đã tiến hóa để có bộ não lớn hơn. Nhưng mặc cho thân hình đồ sộ, bộ não T-rex vẫn chỉ nặng 400 gram. Bộ não loài Velociraptor nặng…15 gram. Trong khi khối lượng bộ não người bình thường đã đến 1,3 kg.
Tuy nhiên, qua thời gian, khủng long vẫn thích nghi với những môi trường sống mới. Những loài ăn cỏ cỡ nhỏ trở nên phổ biến hơn, và chim cũng đa dạng hơn. Các dạng chân dài tiến hóa chậm hơn, mở ra một cuộc chạy đua vũ trang giữa những kẻ săn mồi mặt đất sống theo bầy và con mồi của chúng.
Đời sống xã hội của khủng long cũng phức tạp hơn. Chúng bắt đầu sống thành đàn và phát triển những chiếc sừng mạnh mẽ phục vụ chiến đấu và…khoe mẽ. Ấy thế nhưng mọi thứ vẫn lặp lại, khủng long tiếp tục tiến hóa thành những con vật ăn thịt và ăn cỏ khổng lồ với bộ não nhỏ.
Như vậy, trải qua 100 triệu năm lịch sử, khủng long dường như chẳng làm được gì to tát khác biệt, và nếu thiên thạch không đến, có lẽ chúng vẫn sẽ tiếp tục như vậy. Chúng ta nhiều khả năng vẫn sẽ thấy những loài ăn cỏ cổ dài, siêu khổng lồ, và những kẻ săn mồi to lớn không khác tyrannosaur là bao.

Khủng long tyrannosaur

Thú có vú ít có khả năng thay thế được khủng long​

Khủng long có thể tiến hóa để có bộ não to ra một chút, nhưng hiếm có bằng chứng nào cho thấy chúng có cơ hội tiến hóa thành những thiên tài. Và khả năng khủng long bị thay thế bởi thú có vú cũng rất thấp. Khủng long độc tôn trong môi trường của chúng cho đến những giây phút cuối cùng, trước khi thiên thạch đâm vào Trái đất.
Thú có vú cũng có những giới hạn của riêng mình. Chúng không bao giờ tiến hóa được thành những loài ăn cỏ và ăn thịt siêu khổng lồ. Nhưng chúng liên tục tiến hóa để có bộ não lớn hơn. Các loài như cá voi sát thủ, cá nhà táng, cá voi răng tấm, voi, báo, hải cẩu, và vượn là những loài thú có vú sở hữu bộ não lớn đáng kể (ngang ngửa hoặc lớn hơn não người!).

Thú có vú, không phải chim, mới biểu hiện những hành vi phức tạp nhất​

Ngày nay, rất ít hậu duệ của khủng long - ví dụ những loài chim như quạ và vẹt - có bộ não phức tạp. Chúng có thể sử dụng công cụ, nói, và đếm. Nhưng chính những loài thú có vú như vượn, voi, và cá heo mới tiến hóa lên bộ não lớn nhất và biểu hiện những hành vi phức tạp nhất.
Vậy có phải sự biến mất của loài khủng long đã giúp đảm bảo cho thú có vú tiến hóa thông minh hơn?
Có lẽ là không.
Như đã nói ở trên, điểm khởi đầu có thể giới hạn điểm kết thúc, nhưng cũng không đảm bảo một điểm kết thúc cụ thể. Steve Jobs, Bill Gates, và Mark Zuckerberg đều bỏ đại học. Nhưng nếu bỏ đại học lập tức biến bạn thành tỷ phú, thì cả thế giới này giàu to rồi. Ngay cả khi có một khởi điểm phù hợp, bạn vẫn cần cơ hội và may mắn.

Sự tuyệt chủng của khủng long không phải mấu chốt cho sự tiến hóa của loài người​

Lịch sử tiến hóa của loài linh trưởng cho thấy tiến trình tiến hóa của chúng ta không phải là điều chắc chắn xảy ra. Tại châu Phi, các loài linh trưởng đã tiến hóa thành vượn não to, và hơn 7 triệu năm trước tiến hóa thành loài người hiện đại. Nhưng ở những nơi khác, loài linh trưởng lại đi theo những con đường rất khác biệt.
Khi loài khỉ đến Nam Mỹ 35 triệu năm trước, chúng chỉ tiến hóa thành nhiều loài khỉ hơn. Và các loài linh trưởng đã đến Bắc Mỹ ít nhất 3 lần: 55 triệu năm trước, 50 triệu năm trước, và 20 triệu năm trước. Ấy thế nhưng chúng không hề tiến hóa thành một loài nào có khả năng chế tạo vũ khí nguyên tử và smartphone cả. Thay vào đó, vì nhiều lý do chưa rõ, chúng bị tuyệt chủng.
Chỉ riêng tại châu Phi, linh trưởng tiến hóa theo một hướng độc nhất vô nhị. Một số yếu tố như thảm thực vật, quần thể động vật, hay địa lý…đã quyết định sự tiến hóa của loài vượn, trở thành các loài linh trưởng trên cạn với cơ thể to lớn, não lớn, biết sử dụng công cụ. Ngay cả khi khủng long đã tuyệt chủng, tiến trình tiến hóa của chúng ta vẫn cần cơ hội và may mắn!
Tham khảo: InterestingEngineering
>> Sự tiến hóa mới nhất của loài tinh tinh: học cách đào giếng lấy nước! Có phải chúng đang bước vào thời kỳ đồ đá cũ?