Sasha
Writer
Nỗ lực thống trị thị trường xe điện của Trung Quốc bắt đầu từ các thị trấn nhà máy trong các vùng nông thôn, nơi các dây chuyền lắp ráp hoạt động cả ngày lẫn đêm và cuộc sống gắn liền với sản xuất không ngừng nghỉ.
Sau một năm thất nghiệp, Han Jinzhong, 34 tuổi, thấy mình đang ở một băng chuyền cầm một chiếc tua vít điện thông minh.
Trong tám giờ mỗi ngày, anh cầm dụng cụ, vặn chặt một con ốc, quét mã QR và kích hoạt camera để xác minh công việc. Việc này lặp đi lặp lại, 1.500 lần trong một ca làm việc.
Han Jinzhong là một trong hơn 40.000 công nhân tại khu phức hợp nhà máy rộng lớn ở Kế Tiên, một thị trấn của thành phố Tây An, thủ phủ của tỉnh Thiểm Tây và hiện là chốt chặn trong chiến lược sản xuất của hãng sản xuất ô tô Build Your Dreams (BYD).
Năm 2024, thành phố này trở thành thành phố đầu tiên của BYD và của Trung Quốc sản xuất hơn một triệu xe, củng cố vai trò là một trong những nhà sản xuất ô tô có giá trị nhất của Trung Quốc. Đây là thành phố đóng vai trò quan trọng trong việc giúp BYD vượt qua Tesla về doanh số bán hàng theo quý và đưa sản lượng ô tô của Trung Quốc vượt qua 10 triệu xe vào năm 2024.
Các nhà máy tại Tây An của BYD trải dài hàng dặm và sử dụng hơn 102.000 công nhân.
Nhà máy của BYD ở Kế Tiên thuộc tỉnh Thiểm Tây
Khác xa với các phòng trưng bày bóng bẩy ở các thành phố lớn hay các trung tâm đổi mới dọc theo bờ biển phía đông của Trung Quốc, các chính quyền địa phương trên khắp Trung Quốc đang nhanh chóng định hình lại bản thân để đáp ứng nhu cầu tăng cao về xe điện.
Trong những ngày đầu bùng nổ xe điện, các thành phố lớn như Thượng Hải và Thâm Quyến đã đi đầu, tận dụng nền tảng công nghiệp và sức mạnh tài chính của họ để thu hút các nhà sản xuất ô tô. Bây giờ, sự cạnh tranh đã đẩy trọng tâm sản xuất xe điện vào sâu trong đất liền.
Ví dụ, Hợp Phì ở phía đông tỉnh An Huy đã đầu tư hàng tỷ đô la để đảm bảo trụ sở cho NIO, một trong những công ty sản xuất xe điện lớn nhất Trung Quốc theo doanh số, biến thành phố này thành nam châm thu hút các nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp.
Nghi Tân ở phía tây nam tỉnh Tứ Xuyên đã thu hút gã khổng lồ về pin CATL, nhà sản xuất pin xe điện lớn nhất thế giới, để neo giữ nền kinh tế địa phương. Và Liễu Châu, ở phía nam Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, tập trung vào xe điện mini của Wulling giá cả phải chăng với các ưu đãi do nhà nước hậu thuẫn.
Những sáng kiến này đang biến các vùng nông nghiệp từng yên tĩnh thành trung tâm công nghiệp.
Hoạt động sản xuất xe điện của Trung Quốc đang chuyển đến các khu vực vùng sâu, nông thôn
Bên ngoài cổng nhà máy của BYD ở Tây An, thị trấn Kế Tiên nhộn nhịp với các doanh nghiệp mới — các quán trà sữa, quầy mì và phòng bi-a — tất cả đều chen chúc để thu hút sự chú ý của những công nhân mặc đồng phục màu xanh tràn ra ngoài trong giờ đổi ca.
Đối với nhiều người dân địa phương, các nhà máy mang lại cơ hội, nhưng cũng là một kiểu phụ thuộc mới vào nhịp điệu của dây chuyền lắp ráp. Một số người gọi đó là sự tiến bộ; những người khác than thở về cách hệ sinh thái khép kín của BYD — với các tiệm cắt tóc, phòng tập thể dục và cửa hàng tiện lợi riêng — giữ phần lớn cuộc sống hàng ngày trong cổng nhà máy.
“Công việc có thể rất mệt mỏi, nhưng ổn định và thậm chí còn đi kèm với các chế độ phúc lợi an sinh xã hội”, Han Jinzhong thừa nhận.
Vào ban đêm, đường phố Kế Tiên trở nên yên tĩnh. Ánh hào quang của nhà máy vẫn trải dài khắp đường chân trời và những chiếc xe được sản xuất tại đây sẽ thúc đẩy sự thay đổi trên toàn cầu. Đối với ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc, Kế Tiên là một câu chuyện thành công, một thế giới thu nhỏ của tham vọng của đất nước.
Nhưng đối với cư dân thị trấn, và hiện là hàng nghìn công nhân BYD, sự thịnh vượng mới này gắn liền với các mục tiêu sản xuất và ca làm việc không ngừng — một lời nhắc nhở liên tục rằng sự tiến bộ phải trả giá.
Tuyển dụng, làm việc, lặp lại
Han Jinzhong chưa bao giờ gặp người đã giúp anh có được công việc lắp ráp dây chuyền. Anh tình cờ thấy bài đăng của một nhân viên BYD trên Xiaohongshu, nền tảng phong cách sống phổ biến, quảng cáo việc làm tại nhà máy Kế Tiên.
“Tôi thực sự không thể tìm được việc làm. Gia đình tôi gây áp lực và tôi không thể trả phí an sinh xã hội. Người này nói rằng họ có thể giới thiệu tôi, vì vậy tôi đã gửi cho họ tên, số điện thoại và thông tin chi tiết về thẻ căn cước của mình”, Han Jinzhong nhớ lại.
Vài tuần sau, Han Jinzhong đã có mặt tại nhà máy. Đó là lúc anh hiểu ra: tuyển dụng người lạ là một phần của công việc.
Ảnh trên: Các ứng viên trên đường đến trung tâm tuyển dụng BYD tại Kế Tiên; bên trái: Yang Yan (giữa), một đại lý việc làm tại Tây An, đang phân loại các ứng viên; ảnh bên phải: một quảng cáo việc làm với mức lương 150–200 nhân dân tệ một ngày.
Hệ thống tuyển dụng của BYD thưởng cho nhân viên bằng tiền mặt khi giới thiệu — 3.000 nhân dân tệ (400 USD) cho người giới thiệu và 2.000 nhân dân tệ cho người được tuyển dụng, với điều kiện họ phải làm việc ít nhất ba tháng. Đây là một thiết lập đơn giản đã biến những người lao động thành những người tuyển dụng không chính thức.
Trên Xiaohongshu, phần bình luận tràn ngập những phản hồi háo hức: “Tôi có thể tham gia không?” “Ca đêm có bắt buộc không?” “Tôi có thể kiếm được bao nhiêu tiền mỗi tháng?” hoặc “Làm việc ngồi hay đứng?”
“Bất kỳ ai cũng có thể vào được,” Han Jinzhong khẳng định. “Hầu hết đồng nghiệp của tôi đến từ đủ mọi hoàn cảnh — công nhân làm việc tự do, bồi bàn, công nhân xây dựng. Chỉ cần bạn có trình độ trung học cơ sở trở lên là đủ.”
Trung bình, công nhân dây chuyền lắp ráp của BYD kiếm được ít nhất 4.000 nhân dân tệ (550 USD) một tháng — gấp đôi thu nhập khả dụng bình quân đầu người ở địa phương. Theo Yang Yan, một đại lý giới thiệu việc làm tại Tây An, ít công ty nào có thể sánh được với BYD khi nói đến việc làm lâu dài và chế độ phúc lợi an sinh xã hội ổn định.
Meng Yao, 24 tuổi, đã tìm được đường đến nhà máy của BYD tại Tây An vào tháng 9 này, cũng thông qua một giới thiệu nội bộ. Giống như Han Jinzhong, anh đến để "vặn vít", bị thu hút bởi lời hứa về mức lương và phúc lợi ổn định.
Nhưng công việc này không chỉ là một tấm séc trả lương. Meng Yao mắc một căn bệnh về mắt hiếm gặp đòi hỏi phải dùng thuốc đắt tiền hàng tháng và một người mẹ mắc chứng rối loạn thắt lưng suy nhược. Bảo hiểm y tế của BYD sẽ chi trả cho một ca phẫu thuật trong tương lai để bảo vệ thị lực của anh.
Lời hứa về sự ổn định đó đã thu hút nhiều công nhân đến Kế Tiên. BYD tuyển dụng ít nhất 20.000 người dân địa phương và nhiều người khác đến đi từ các tỉnh lân cận. Tại các ngôi làng quanh Tây An, những người dân địa phương trẻ tuổi, trước đây buộc phải đi làm ở các thành phố xa xôi, giờ đây đang trở về quê hương để tham gia vào dây chuyền lắp ráp của BYD.
"Những người trẻ tuổi đều đến với BYD", Ren, một nhà tạo mẫu tóc địa phương ngoài bốn mươi tuổi cho biết. Một phần của nhà máy hiện tọa lạc trên trang trại trồng hạt dẻ của gia đình cô. Vài năm trước, cô đã bán mảnh đất này với giá 40.000 nhân dân tệ một mẫu Anh mà không chút do dự. "Những người trẻ tuổi không còn hứng thú với nghề nông nữa; họ muốn có một công việc", cô nói thêm.
Ngày nay, Ren điều hành một tiệm cắt tóc ở trung tâm thị trấn, một doanh nghiệp được hình thành từ làn sóng nhân viên BYD liên tục đổ về Kế Tiên.
Cơ sở nhỏ của cô chỉ là một trong số 594 cửa hàng hiện có mặt tại Kế Tiên và thị trấn lân cận Jiufeng, gấp sáu lần số lượng vào năm 2018, theo các báo cáo của phương tiện truyền thông trong nước.
Wang Miao và vợ điều hành quán cà phê duy nhất tại Kế Tiên. Họ từng điều hành một cửa hàng trà sữa nhưng đã chuyển hướng khi cạnh tranh ngày càng gay gắt. Mặc dù thỉnh thoảng gặp trục trặc — máy pha cà phê hay nhân viên thiếu kinh nghiệm — nhưng doanh nghiệp vẫn tồn tại được.
Trong giờ nghỉ trưa kéo dài một giờ vào tháng 11, một công nhân nhà máy đã mua một tá cốc cà phê cùng một lúc, dấu hiệu cho thấy nhu cầu ổn định.
Những doanh nghiệp này, mặc dù khiêm tốn, là một phần của nền kinh tế vi mô đang phát triển mạnh mẽ được thúc đẩy bởi sự mở rộng nhanh chóng của BYD. Những người nông dân chuyển sang bán hàng rong xếp hàng ở cổng nhà máy vào lúc rạng sáng, phục vụ bữa sáng cho những làn sóng công nhân đến làm ca. Những doanh nhân mới vào nghề đánh cược tiền tiết kiệm của mình vào các dự án phục vụ cho dòng người lao động mặc đồng phục xanh.
Ngay cả một nhân viên trường trung học địa phương cũng được nhìn thấy kiếm thêm thu nhập bằng cách bán kiwi trồng tại nhà cho nhân viên BYD sau giờ học.
Thị trấn nhà máy đang phát triển
Kế Tiên là thị trấn trực thuộc chính quyền thành phố Tây An và là một phần của quận Chu Chi, được biết đến rộng rãi là "thủ phủ Kiwi" của Trung Quốc.
Kế Tiên, với diện tích đất đai không phù hợp để canh tác quy mô lớn, chỉ đóng một vai trò khiêm tốn trong “thủ phủ Kiwi”. Cái tên Kế Tiên có nghĩa là "nơi tụ họp nhân tài" và là quê hương của ít nhất 10 học giả tiêu biểu của Trung Quốc.
Quá trình chuyển đổi của Kế Tiên bắt đầu chỉ 6 năm trước, vào năm 2018, khi BYD chọn thị trấn này làm địa điểm cho trung tâm sản xuất mới nhất của mình. Ban đầu chỉ là một nhà máy một giai đoạn đã mở rộng lên đến quy mô gần bằng 300 sân bóng đá.
Việc mua lại đất từ nông dân chỉ mất 14 ngày, một quá trình được ca ngợi trong báo cáo của chính phủ năm 2021 là "tốc độ kỷ lục".
Sự bùng nổ nhân viên của BYD
Đến năm 2021, sự mở rộng không ngừng của cơ sở này đã làm lu mờ chính thị trấn. Nhà máy Kế Tiên sử dụng hơn 40.000 công nhân, vượt xa dân số chính thức của thị trấn là 37.000 người. Ngày nay, BYD là nhà sản xuất ô tô có giá trị nhất của Trung Quốc, với giá trị thị trường là 839 tỷ nhân dân tệ (115 tỷ USD).
Kế Tiên đóng vai trò quan trọng trong thành công này. Vào năm 2022, Tây An đã trở thành thành phố hàng đầu của Trung Quốc về sản xuất xe năng lượng mới, vượt qua các trung tâm truyền thống như Thượng Hải và Thâm Quyến. Năm đó, BYD đã bán được 1,86 triệu xe năng lượng mới, trong đó chi nhánh Tây An sản xuất 995.000 chiếc, hơn một nửa tổng sản lượng của công ty.
Tuy nhiên, người dân địa phương vẫn đang vật lộn để xác định lý do tại sao Kế Tiên được chọn làm trung tâm sản xuất lớn tiếp theo của BYD. Lý giải phổ biến nhất cho rằng đất đai ở đây rẻ hơn, mặc dù chất lượng thấp hơn, với hệ thống tưới tiêu hạn chế, khiến việc canh tác hầu như không có lãi.
Đối với BYD, Tây An có giá trị tượng trưng vì là nơi khai sinh ra ngành sản xuất ô tô của công ty. Ban đầu tập trung vào pin lithium, BYD chuyển sang sản xuất xe sau khi mua lại một nhà máy sản xuất ô tô Tây An vào năm 2003. Khi nhu cầu tăng cao, công ty đã mở rộng dần quy mô.
Đằng sau sự phát triển nhanh chóng của công ty là mạng lưới hỗ trợ của chính phủ, từ trợ cấp đến các giao dịch đất đai nhanh chóng — một ví dụ điển hình về sức mạnh của nhà nước trong việc định hình lại nền kinh tế nông thôn.
Từ năm 2011 đến năm 2018, chính quyền đã chuyển 1,18 tỷ nhân dân tệ vào hoạt động của BYD tại Tây An, trong khi viện trợ của chính quyền trung ương từ năm 2020 đến năm 2022 đã bổ sung thêm 6,6 tỷ nhân dân tệ vào ngân khố của công ty.
BYD cũng tận dụng lực lượng lao động khổng lồ của Trung Quốc, một nguồn lực quan trọng cho sự tăng trưởng của công ty kể từ năm 2020, năm thị trường xe điện tư nhân thực sự cất cánh.
Từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2024, BYD đã tuyển dụng gần 200.000 công nhân, đưa tổng số lực lượng lao động của công ty vượt qua 900.000 người trước lễ kỷ niệm 30 năm thành lập.
Nhưng tăng trưởng lực lượng lao động chỉ là một nửa chặng đường. Duy trì động lực cho lực lượng lao động khổng lồ này là trọng tâm trong chiến lược của công ty trong một thị trường được xác định bởi những ca làm việc khắc nghiệt và tỷ lệ luân chuyển lao động cao.
Câu trả lời của BYD nằm ở việc xây dựng không chỉ các nhà máy mà còn là hệ sinh thái, đưa cuộc sống của người lao động vào quỹ đạo của công ty thông qua các tiện nghi tại chỗ, nhà ở và trường học, xóa nhòa ranh giới giữa việc làm và cộng đồng.
“Tại BYD, mọi thứ đều có: làm việc tại BYD, kết hôn với đồng nghiệp tại BYD, lái xe BYD, sống trong cộng đồng BYD và gửi trẻ em đến trường BYD”, trích từ “The Soul of Engineers”, một cuốn sách được phát hành để đánh dấu lễ kỷ niệm 30 năm thành lập BYD vào ngày 18/11/2024. “Điều này khiến nhân viên cảm thấy rằng gia nhập BYD không chỉ là có được một công việc mà còn là bắt đầu một tương lai chung với cộng đồng”.
Cuốn sách được phát miễn phí cho mọi nhân viên, bao gồm cả những công nhân lắp ráp như Han và Meng, mặc dù cả hai đều không có nhiều thời gian hoặc năng lượng để đọc kỹ.
Người máy
Đối với Meng Yao, cuộc sống bên trong nhà máy giống như một vòng lặp, không có thời gian cũng như ý chí để tận hưởng các sân thể thao, phòng tập thể dục hoặc quán trà sữa.
"Bạn dành phần lớn thời gian trong ngày để làm việc; không có thời gian cho bất cứ điều gì khác", người công nhân 24 tuổi này nói với Sixth Tone. "Trong hai tháng ở đây, tôi hầu như không ăn ngoài vì khi ăn xong, tôi kiệt sức đến mức chỉ muốn ngã vật ra giường".
Đây là một lịch trình bắt buộc. Với mức lương cơ bản chỉ 2.000 nhân dân tệ mỗi tháng, Meng phải dựa vào tiền làm thêm giờ để trang trải cuộc sống. Làm thêm giờ giúp anh kiếm được khoảng 6.000 nhân dân tệ mỗi tháng, nhưng phải đứng làm việc 10 tiếng bên cạnh những chiếc máy hàn phát tia lửa, chỉ đeo một chiếc mặt nạ chống bụi mỏng, chịu đựng tiếng ồn chói tai và nguy cơ bị bỏng do tia lửa bắn ra.
Tuy nhiên, việc đảm bảo những giờ làm thêm đó có thể gây căng thẳng. Theo Han, tranh chấp thường nảy sinh giữa những đồng nghiệp đang cạnh tranh để có được những cơ hội hạn chế.
"Mọi người đều thích so sánh xem ai kiếm được nhiều tiền hơn", Han nói. "Nhưng tại BYD, thảo luận về mức lương có thể dẫn đến hình phạt. Vì vậy, thay vào đó, mọi người cạnh tranh xem ai được làm thêm giờ nhiều nhất".
Công nhân nhà máy BYD ở Kế Tiên nghỉ giữa ca vào ban đêm
Mặc dù phải làm việc cật lực, Meng vẫn coi BYD là "nhân đạo", đặc biệt là khi so sánh với công việc trước đây của anh tại Foxconn, một nhà cung cấp chính cho Apple, khi anh 18 tuổi. Khi bị ép, anh phải vật lộn để giải thích điều gì khiến anh cảm thấy nhân đạo về trải nghiệm này.
"Có lẽ nó dành nhiều hơn cho các kỹ sư mặc đồng phục trắng", cuối cùng anh thừa nhận, thừa nhận hệ thống phân cấp khắc nghiệt tại BYD, nơi nhân viên được xếp hạng và được chỉ định các chữ cái từ A đến I. Những công nhân như Meng và Han được phân loại là H hoặc I, hoàn toàn khác biệt so với các đặc quyền của những nhân viên cấp cao hơn.
"Dù sao thì, đó chỉ là cách thế giới này vận hành. Đối với những người như chúng tôi, dù bạn rời đi hay ở lại, dù bạn còn sống hay đã chết, thì điều đó cũng không ảnh hưởng gì đến họ", Meng nói.
Bên ngoài cổng BYD, các doanh nghiệp của Kế Tiên cũng gắn chặt với nhịp điệu của nhà máy, vận may của họ tăng lên và giảm xuống, theo dòng người lao động và tiền lương.
"Các cửa hàng mọc lên nhanh chóng, nhưng cũng biến mất nhanh chóng", Ren, một thợ làm tóc địa phương cho biết. Cô nhớ lại một thập kỷ trước, khi tiệm cắt tóc của cô "bận rộn từ sáng đến tối mỗi ngày" vì là tiệm duy nhất trong thị trấn. Hồi đó, trung tâm thị trấn nhộn nhịp với những người không phải chịu lịch trình cứng nhắc của cuộc sống nhà máy. Vào một buổi chiều yên tĩnh của tháng 11, cô chỉ đếm được hai khách hàng.
"Công nhân thường vào thị trấn để mua đồ", Ren cho biết. "Nhưng bây giờ BYD có các cửa hàng và cơ sở riêng bên trong nhà máy, họ đã dừng lại".
Nhịp sống của thị trấn phản ánh lịch trình của nhà máy.
Mỗi buổi sáng, những chiếc xe buýt EV màu xanh lá cây nhạt lướt qua những con phố yên tĩnh, chở những công nhân làm ca ngày đến nhà máy. Khi họ vào làm, những công nhân làm ca đêm dần dần ra ngoài, dừng lại ở các quầy hàng ven đường trước khi rút lui về ký túc xá của họ. Đến giữa buổi sáng, đường phố lại trở nên im ắng.
Nhịp điệu lặp lại vào lúc chạng vạng. Mặc dù ca làm việc ban ngày kết thúc vào khoảng 5:30 chiều, hầu hết công nhân vẫn ở lại làm thêm giờ, chỉ để lại các nhà hàng và ký túc xá để hoạt động trở lại trong chốc lát trước khi sự tĩnh lặng trở lại.
Các phòng chơi game điện tử, phòng bi-a và quán cà phê internet trở nên nhộn nhịp vào cuối tuần, đông đúc với những công nhân trẻ háo hức được trốn thoát trong chốc lát. Nhưng vào các ngày trong tuần, chúng lại im ắng đến kỳ lạ.
Quay trở lại bên trong ký túc xá của nhà máy, Han cũng dõi theo dòng người lao động xung quanh mình. Chiếc giường trống bên cạnh anh là lời nhắc nhở lặng lẽ về sự xáo trộn — người nằm trên giường đã chuyển đi, hoặc đến một nhà máy khác hoặc rời khỏi BYD hoàn toàn.
"Tôi thích cuộc sống tập thể", Han nói. "Nhưng ở đây, tôi không có nhiều điểm chung với bất kỳ ai". Mặc dù được bao quanh bởi hàng nghìn đồng nghiệp, cả Han và Meng đều thừa nhận rằng họ cảm thấy xa lạ với biển đồng phục màu xanh lam tràn ngập sàn nhà máy.
Han coi mình chỉ là người đi ngang qua. Anh hy vọng sẽ thoát khỏi sự mệt mỏi của dây chuyền lắp ráp, để mắt đến một vai trò trong công chức hoặc thăng chức lên trưởng nhóm, nhưng thừa nhận rằng con đường phía trước có vẻ không chắc chắn.
Meng không chắc chắn về bước đi tiếp theo của mình. "Tôi muốn trở thành người sáng tạo nội dung", anh nói, mơ về tương lai trên Douyin, TikTok của Trung Quốc. Xung quanh anh, các đồng nghiệp trò chuyện về trò chơi điện tử và hôn nhân — những chủ đề mà anh cảm thấy xa lạ. “Họ đã quá quen với cuộc sống bên trong nhà máy, và mọi khát vọng của họ đều đã bị bào mòn.”
Tuy nhiên, Meng vẫn giữ vững hy vọng. “Một ngày nào đó, tôi sẽ mua một ngôi nhà, mua một chiếc xe mà tôi yêu thích và tìm thấy sự ổn định,” anh nói. “Tôi chỉ cần một cơ hội phù hợp.”
Sau một năm thất nghiệp, Han Jinzhong, 34 tuổi, thấy mình đang ở một băng chuyền cầm một chiếc tua vít điện thông minh.
Trong tám giờ mỗi ngày, anh cầm dụng cụ, vặn chặt một con ốc, quét mã QR và kích hoạt camera để xác minh công việc. Việc này lặp đi lặp lại, 1.500 lần trong một ca làm việc.
Han Jinzhong là một trong hơn 40.000 công nhân tại khu phức hợp nhà máy rộng lớn ở Kế Tiên, một thị trấn của thành phố Tây An, thủ phủ của tỉnh Thiểm Tây và hiện là chốt chặn trong chiến lược sản xuất của hãng sản xuất ô tô Build Your Dreams (BYD).
Năm 2024, thành phố này trở thành thành phố đầu tiên của BYD và của Trung Quốc sản xuất hơn một triệu xe, củng cố vai trò là một trong những nhà sản xuất ô tô có giá trị nhất của Trung Quốc. Đây là thành phố đóng vai trò quan trọng trong việc giúp BYD vượt qua Tesla về doanh số bán hàng theo quý và đưa sản lượng ô tô của Trung Quốc vượt qua 10 triệu xe vào năm 2024.
Các nhà máy tại Tây An của BYD trải dài hàng dặm và sử dụng hơn 102.000 công nhân.
Nhà máy của BYD ở Kế Tiên thuộc tỉnh Thiểm Tây
Khác xa với các phòng trưng bày bóng bẩy ở các thành phố lớn hay các trung tâm đổi mới dọc theo bờ biển phía đông của Trung Quốc, các chính quyền địa phương trên khắp Trung Quốc đang nhanh chóng định hình lại bản thân để đáp ứng nhu cầu tăng cao về xe điện.
Trong những ngày đầu bùng nổ xe điện, các thành phố lớn như Thượng Hải và Thâm Quyến đã đi đầu, tận dụng nền tảng công nghiệp và sức mạnh tài chính của họ để thu hút các nhà sản xuất ô tô. Bây giờ, sự cạnh tranh đã đẩy trọng tâm sản xuất xe điện vào sâu trong đất liền.
Ví dụ, Hợp Phì ở phía đông tỉnh An Huy đã đầu tư hàng tỷ đô la để đảm bảo trụ sở cho NIO, một trong những công ty sản xuất xe điện lớn nhất Trung Quốc theo doanh số, biến thành phố này thành nam châm thu hút các nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp.
Nghi Tân ở phía tây nam tỉnh Tứ Xuyên đã thu hút gã khổng lồ về pin CATL, nhà sản xuất pin xe điện lớn nhất thế giới, để neo giữ nền kinh tế địa phương. Và Liễu Châu, ở phía nam Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, tập trung vào xe điện mini của Wulling giá cả phải chăng với các ưu đãi do nhà nước hậu thuẫn.
Những sáng kiến này đang biến các vùng nông nghiệp từng yên tĩnh thành trung tâm công nghiệp.
Hoạt động sản xuất xe điện của Trung Quốc đang chuyển đến các khu vực vùng sâu, nông thôn
Bên ngoài cổng nhà máy của BYD ở Tây An, thị trấn Kế Tiên nhộn nhịp với các doanh nghiệp mới — các quán trà sữa, quầy mì và phòng bi-a — tất cả đều chen chúc để thu hút sự chú ý của những công nhân mặc đồng phục màu xanh tràn ra ngoài trong giờ đổi ca.
Đối với nhiều người dân địa phương, các nhà máy mang lại cơ hội, nhưng cũng là một kiểu phụ thuộc mới vào nhịp điệu của dây chuyền lắp ráp. Một số người gọi đó là sự tiến bộ; những người khác than thở về cách hệ sinh thái khép kín của BYD — với các tiệm cắt tóc, phòng tập thể dục và cửa hàng tiện lợi riêng — giữ phần lớn cuộc sống hàng ngày trong cổng nhà máy.
“Công việc có thể rất mệt mỏi, nhưng ổn định và thậm chí còn đi kèm với các chế độ phúc lợi an sinh xã hội”, Han Jinzhong thừa nhận.
Vào ban đêm, đường phố Kế Tiên trở nên yên tĩnh. Ánh hào quang của nhà máy vẫn trải dài khắp đường chân trời và những chiếc xe được sản xuất tại đây sẽ thúc đẩy sự thay đổi trên toàn cầu. Đối với ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc, Kế Tiên là một câu chuyện thành công, một thế giới thu nhỏ của tham vọng của đất nước.
Nhưng đối với cư dân thị trấn, và hiện là hàng nghìn công nhân BYD, sự thịnh vượng mới này gắn liền với các mục tiêu sản xuất và ca làm việc không ngừng — một lời nhắc nhở liên tục rằng sự tiến bộ phải trả giá.
Tuyển dụng, làm việc, lặp lại
Han Jinzhong chưa bao giờ gặp người đã giúp anh có được công việc lắp ráp dây chuyền. Anh tình cờ thấy bài đăng của một nhân viên BYD trên Xiaohongshu, nền tảng phong cách sống phổ biến, quảng cáo việc làm tại nhà máy Kế Tiên.
“Tôi thực sự không thể tìm được việc làm. Gia đình tôi gây áp lực và tôi không thể trả phí an sinh xã hội. Người này nói rằng họ có thể giới thiệu tôi, vì vậy tôi đã gửi cho họ tên, số điện thoại và thông tin chi tiết về thẻ căn cước của mình”, Han Jinzhong nhớ lại.
Vài tuần sau, Han Jinzhong đã có mặt tại nhà máy. Đó là lúc anh hiểu ra: tuyển dụng người lạ là một phần của công việc.
Ảnh trên: Các ứng viên trên đường đến trung tâm tuyển dụng BYD tại Kế Tiên; bên trái: Yang Yan (giữa), một đại lý việc làm tại Tây An, đang phân loại các ứng viên; ảnh bên phải: một quảng cáo việc làm với mức lương 150–200 nhân dân tệ một ngày.
Hệ thống tuyển dụng của BYD thưởng cho nhân viên bằng tiền mặt khi giới thiệu — 3.000 nhân dân tệ (400 USD) cho người giới thiệu và 2.000 nhân dân tệ cho người được tuyển dụng, với điều kiện họ phải làm việc ít nhất ba tháng. Đây là một thiết lập đơn giản đã biến những người lao động thành những người tuyển dụng không chính thức.
Trên Xiaohongshu, phần bình luận tràn ngập những phản hồi háo hức: “Tôi có thể tham gia không?” “Ca đêm có bắt buộc không?” “Tôi có thể kiếm được bao nhiêu tiền mỗi tháng?” hoặc “Làm việc ngồi hay đứng?”
“Bất kỳ ai cũng có thể vào được,” Han Jinzhong khẳng định. “Hầu hết đồng nghiệp của tôi đến từ đủ mọi hoàn cảnh — công nhân làm việc tự do, bồi bàn, công nhân xây dựng. Chỉ cần bạn có trình độ trung học cơ sở trở lên là đủ.”
Trung bình, công nhân dây chuyền lắp ráp của BYD kiếm được ít nhất 4.000 nhân dân tệ (550 USD) một tháng — gấp đôi thu nhập khả dụng bình quân đầu người ở địa phương. Theo Yang Yan, một đại lý giới thiệu việc làm tại Tây An, ít công ty nào có thể sánh được với BYD khi nói đến việc làm lâu dài và chế độ phúc lợi an sinh xã hội ổn định.
Meng Yao, 24 tuổi, đã tìm được đường đến nhà máy của BYD tại Tây An vào tháng 9 này, cũng thông qua một giới thiệu nội bộ. Giống như Han Jinzhong, anh đến để "vặn vít", bị thu hút bởi lời hứa về mức lương và phúc lợi ổn định.
Nhưng công việc này không chỉ là một tấm séc trả lương. Meng Yao mắc một căn bệnh về mắt hiếm gặp đòi hỏi phải dùng thuốc đắt tiền hàng tháng và một người mẹ mắc chứng rối loạn thắt lưng suy nhược. Bảo hiểm y tế của BYD sẽ chi trả cho một ca phẫu thuật trong tương lai để bảo vệ thị lực của anh.
Lời hứa về sự ổn định đó đã thu hút nhiều công nhân đến Kế Tiên. BYD tuyển dụng ít nhất 20.000 người dân địa phương và nhiều người khác đến đi từ các tỉnh lân cận. Tại các ngôi làng quanh Tây An, những người dân địa phương trẻ tuổi, trước đây buộc phải đi làm ở các thành phố xa xôi, giờ đây đang trở về quê hương để tham gia vào dây chuyền lắp ráp của BYD.
"Những người trẻ tuổi đều đến với BYD", Ren, một nhà tạo mẫu tóc địa phương ngoài bốn mươi tuổi cho biết. Một phần của nhà máy hiện tọa lạc trên trang trại trồng hạt dẻ của gia đình cô. Vài năm trước, cô đã bán mảnh đất này với giá 40.000 nhân dân tệ một mẫu Anh mà không chút do dự. "Những người trẻ tuổi không còn hứng thú với nghề nông nữa; họ muốn có một công việc", cô nói thêm.
Ngày nay, Ren điều hành một tiệm cắt tóc ở trung tâm thị trấn, một doanh nghiệp được hình thành từ làn sóng nhân viên BYD liên tục đổ về Kế Tiên.
Cơ sở nhỏ của cô chỉ là một trong số 594 cửa hàng hiện có mặt tại Kế Tiên và thị trấn lân cận Jiufeng, gấp sáu lần số lượng vào năm 2018, theo các báo cáo của phương tiện truyền thông trong nước.
Wang Miao và vợ điều hành quán cà phê duy nhất tại Kế Tiên. Họ từng điều hành một cửa hàng trà sữa nhưng đã chuyển hướng khi cạnh tranh ngày càng gay gắt. Mặc dù thỉnh thoảng gặp trục trặc — máy pha cà phê hay nhân viên thiếu kinh nghiệm — nhưng doanh nghiệp vẫn tồn tại được.
Trong giờ nghỉ trưa kéo dài một giờ vào tháng 11, một công nhân nhà máy đã mua một tá cốc cà phê cùng một lúc, dấu hiệu cho thấy nhu cầu ổn định.
Những doanh nghiệp này, mặc dù khiêm tốn, là một phần của nền kinh tế vi mô đang phát triển mạnh mẽ được thúc đẩy bởi sự mở rộng nhanh chóng của BYD. Những người nông dân chuyển sang bán hàng rong xếp hàng ở cổng nhà máy vào lúc rạng sáng, phục vụ bữa sáng cho những làn sóng công nhân đến làm ca. Những doanh nhân mới vào nghề đánh cược tiền tiết kiệm của mình vào các dự án phục vụ cho dòng người lao động mặc đồng phục xanh.
Ngay cả một nhân viên trường trung học địa phương cũng được nhìn thấy kiếm thêm thu nhập bằng cách bán kiwi trồng tại nhà cho nhân viên BYD sau giờ học.
Thị trấn nhà máy đang phát triển
Kế Tiên là thị trấn trực thuộc chính quyền thành phố Tây An và là một phần của quận Chu Chi, được biết đến rộng rãi là "thủ phủ Kiwi" của Trung Quốc.
Kế Tiên, với diện tích đất đai không phù hợp để canh tác quy mô lớn, chỉ đóng một vai trò khiêm tốn trong “thủ phủ Kiwi”. Cái tên Kế Tiên có nghĩa là "nơi tụ họp nhân tài" và là quê hương của ít nhất 10 học giả tiêu biểu của Trung Quốc.
Quá trình chuyển đổi của Kế Tiên bắt đầu chỉ 6 năm trước, vào năm 2018, khi BYD chọn thị trấn này làm địa điểm cho trung tâm sản xuất mới nhất của mình. Ban đầu chỉ là một nhà máy một giai đoạn đã mở rộng lên đến quy mô gần bằng 300 sân bóng đá.
Việc mua lại đất từ nông dân chỉ mất 14 ngày, một quá trình được ca ngợi trong báo cáo của chính phủ năm 2021 là "tốc độ kỷ lục".
Sự bùng nổ nhân viên của BYD
Đến năm 2021, sự mở rộng không ngừng của cơ sở này đã làm lu mờ chính thị trấn. Nhà máy Kế Tiên sử dụng hơn 40.000 công nhân, vượt xa dân số chính thức của thị trấn là 37.000 người. Ngày nay, BYD là nhà sản xuất ô tô có giá trị nhất của Trung Quốc, với giá trị thị trường là 839 tỷ nhân dân tệ (115 tỷ USD).
Kế Tiên đóng vai trò quan trọng trong thành công này. Vào năm 2022, Tây An đã trở thành thành phố hàng đầu của Trung Quốc về sản xuất xe năng lượng mới, vượt qua các trung tâm truyền thống như Thượng Hải và Thâm Quyến. Năm đó, BYD đã bán được 1,86 triệu xe năng lượng mới, trong đó chi nhánh Tây An sản xuất 995.000 chiếc, hơn một nửa tổng sản lượng của công ty.
Tuy nhiên, người dân địa phương vẫn đang vật lộn để xác định lý do tại sao Kế Tiên được chọn làm trung tâm sản xuất lớn tiếp theo của BYD. Lý giải phổ biến nhất cho rằng đất đai ở đây rẻ hơn, mặc dù chất lượng thấp hơn, với hệ thống tưới tiêu hạn chế, khiến việc canh tác hầu như không có lãi.
Đối với BYD, Tây An có giá trị tượng trưng vì là nơi khai sinh ra ngành sản xuất ô tô của công ty. Ban đầu tập trung vào pin lithium, BYD chuyển sang sản xuất xe sau khi mua lại một nhà máy sản xuất ô tô Tây An vào năm 2003. Khi nhu cầu tăng cao, công ty đã mở rộng dần quy mô.
Đằng sau sự phát triển nhanh chóng của công ty là mạng lưới hỗ trợ của chính phủ, từ trợ cấp đến các giao dịch đất đai nhanh chóng — một ví dụ điển hình về sức mạnh của nhà nước trong việc định hình lại nền kinh tế nông thôn.
Từ năm 2011 đến năm 2018, chính quyền đã chuyển 1,18 tỷ nhân dân tệ vào hoạt động của BYD tại Tây An, trong khi viện trợ của chính quyền trung ương từ năm 2020 đến năm 2022 đã bổ sung thêm 6,6 tỷ nhân dân tệ vào ngân khố của công ty.
BYD cũng tận dụng lực lượng lao động khổng lồ của Trung Quốc, một nguồn lực quan trọng cho sự tăng trưởng của công ty kể từ năm 2020, năm thị trường xe điện tư nhân thực sự cất cánh.
Từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2024, BYD đã tuyển dụng gần 200.000 công nhân, đưa tổng số lực lượng lao động của công ty vượt qua 900.000 người trước lễ kỷ niệm 30 năm thành lập.
Nhưng tăng trưởng lực lượng lao động chỉ là một nửa chặng đường. Duy trì động lực cho lực lượng lao động khổng lồ này là trọng tâm trong chiến lược của công ty trong một thị trường được xác định bởi những ca làm việc khắc nghiệt và tỷ lệ luân chuyển lao động cao.
| 
|
Các khu phức hợp mới mọc lên liên tục cùng với sự phát triển của nhà máy BYD ở Kế Tiên
Câu trả lời của BYD nằm ở việc xây dựng không chỉ các nhà máy mà còn là hệ sinh thái, đưa cuộc sống của người lao động vào quỹ đạo của công ty thông qua các tiện nghi tại chỗ, nhà ở và trường học, xóa nhòa ranh giới giữa việc làm và cộng đồng.
“Tại BYD, mọi thứ đều có: làm việc tại BYD, kết hôn với đồng nghiệp tại BYD, lái xe BYD, sống trong cộng đồng BYD và gửi trẻ em đến trường BYD”, trích từ “The Soul of Engineers”, một cuốn sách được phát hành để đánh dấu lễ kỷ niệm 30 năm thành lập BYD vào ngày 18/11/2024. “Điều này khiến nhân viên cảm thấy rằng gia nhập BYD không chỉ là có được một công việc mà còn là bắt đầu một tương lai chung với cộng đồng”.
Cuốn sách được phát miễn phí cho mọi nhân viên, bao gồm cả những công nhân lắp ráp như Han và Meng, mặc dù cả hai đều không có nhiều thời gian hoặc năng lượng để đọc kỹ.
Người máy
Đối với Meng Yao, cuộc sống bên trong nhà máy giống như một vòng lặp, không có thời gian cũng như ý chí để tận hưởng các sân thể thao, phòng tập thể dục hoặc quán trà sữa.
"Bạn dành phần lớn thời gian trong ngày để làm việc; không có thời gian cho bất cứ điều gì khác", người công nhân 24 tuổi này nói với Sixth Tone. "Trong hai tháng ở đây, tôi hầu như không ăn ngoài vì khi ăn xong, tôi kiệt sức đến mức chỉ muốn ngã vật ra giường".
Đây là một lịch trình bắt buộc. Với mức lương cơ bản chỉ 2.000 nhân dân tệ mỗi tháng, Meng phải dựa vào tiền làm thêm giờ để trang trải cuộc sống. Làm thêm giờ giúp anh kiếm được khoảng 6.000 nhân dân tệ mỗi tháng, nhưng phải đứng làm việc 10 tiếng bên cạnh những chiếc máy hàn phát tia lửa, chỉ đeo một chiếc mặt nạ chống bụi mỏng, chịu đựng tiếng ồn chói tai và nguy cơ bị bỏng do tia lửa bắn ra.
Tuy nhiên, việc đảm bảo những giờ làm thêm đó có thể gây căng thẳng. Theo Han, tranh chấp thường nảy sinh giữa những đồng nghiệp đang cạnh tranh để có được những cơ hội hạn chế.
"Mọi người đều thích so sánh xem ai kiếm được nhiều tiền hơn", Han nói. "Nhưng tại BYD, thảo luận về mức lương có thể dẫn đến hình phạt. Vì vậy, thay vào đó, mọi người cạnh tranh xem ai được làm thêm giờ nhiều nhất".
Công nhân nhà máy BYD ở Kế Tiên nghỉ giữa ca vào ban đêm
Mặc dù phải làm việc cật lực, Meng vẫn coi BYD là "nhân đạo", đặc biệt là khi so sánh với công việc trước đây của anh tại Foxconn, một nhà cung cấp chính cho Apple, khi anh 18 tuổi. Khi bị ép, anh phải vật lộn để giải thích điều gì khiến anh cảm thấy nhân đạo về trải nghiệm này.
"Có lẽ nó dành nhiều hơn cho các kỹ sư mặc đồng phục trắng", cuối cùng anh thừa nhận, thừa nhận hệ thống phân cấp khắc nghiệt tại BYD, nơi nhân viên được xếp hạng và được chỉ định các chữ cái từ A đến I. Những công nhân như Meng và Han được phân loại là H hoặc I, hoàn toàn khác biệt so với các đặc quyền của những nhân viên cấp cao hơn.
"Dù sao thì, đó chỉ là cách thế giới này vận hành. Đối với những người như chúng tôi, dù bạn rời đi hay ở lại, dù bạn còn sống hay đã chết, thì điều đó cũng không ảnh hưởng gì đến họ", Meng nói.
Bên ngoài cổng BYD, các doanh nghiệp của Kế Tiên cũng gắn chặt với nhịp điệu của nhà máy, vận may của họ tăng lên và giảm xuống, theo dòng người lao động và tiền lương.
"Các cửa hàng mọc lên nhanh chóng, nhưng cũng biến mất nhanh chóng", Ren, một thợ làm tóc địa phương cho biết. Cô nhớ lại một thập kỷ trước, khi tiệm cắt tóc của cô "bận rộn từ sáng đến tối mỗi ngày" vì là tiệm duy nhất trong thị trấn. Hồi đó, trung tâm thị trấn nhộn nhịp với những người không phải chịu lịch trình cứng nhắc của cuộc sống nhà máy. Vào một buổi chiều yên tĩnh của tháng 11, cô chỉ đếm được hai khách hàng.
"Công nhân thường vào thị trấn để mua đồ", Ren cho biết. "Nhưng bây giờ BYD có các cửa hàng và cơ sở riêng bên trong nhà máy, họ đã dừng lại".
Nhịp sống của thị trấn phản ánh lịch trình của nhà máy.
Mỗi buổi sáng, những chiếc xe buýt EV màu xanh lá cây nhạt lướt qua những con phố yên tĩnh, chở những công nhân làm ca ngày đến nhà máy. Khi họ vào làm, những công nhân làm ca đêm dần dần ra ngoài, dừng lại ở các quầy hàng ven đường trước khi rút lui về ký túc xá của họ. Đến giữa buổi sáng, đường phố lại trở nên im ắng.
Nhịp điệu lặp lại vào lúc chạng vạng. Mặc dù ca làm việc ban ngày kết thúc vào khoảng 5:30 chiều, hầu hết công nhân vẫn ở lại làm thêm giờ, chỉ để lại các nhà hàng và ký túc xá để hoạt động trở lại trong chốc lát trước khi sự tĩnh lặng trở lại.
Các phòng chơi game điện tử, phòng bi-a và quán cà phê internet trở nên nhộn nhịp vào cuối tuần, đông đúc với những công nhân trẻ háo hức được trốn thoát trong chốc lát. Nhưng vào các ngày trong tuần, chúng lại im ắng đến kỳ lạ.
Quay trở lại bên trong ký túc xá của nhà máy, Han cũng dõi theo dòng người lao động xung quanh mình. Chiếc giường trống bên cạnh anh là lời nhắc nhở lặng lẽ về sự xáo trộn — người nằm trên giường đã chuyển đi, hoặc đến một nhà máy khác hoặc rời khỏi BYD hoàn toàn.
| 
|
| 
|
BYD tổ chức các hoạt động thể thao, vui chơi và mua sắm ngay bên trong khu phức hợp của nhà máy.
"Tôi thích cuộc sống tập thể", Han nói. "Nhưng ở đây, tôi không có nhiều điểm chung với bất kỳ ai". Mặc dù được bao quanh bởi hàng nghìn đồng nghiệp, cả Han và Meng đều thừa nhận rằng họ cảm thấy xa lạ với biển đồng phục màu xanh lam tràn ngập sàn nhà máy.
Han coi mình chỉ là người đi ngang qua. Anh hy vọng sẽ thoát khỏi sự mệt mỏi của dây chuyền lắp ráp, để mắt đến một vai trò trong công chức hoặc thăng chức lên trưởng nhóm, nhưng thừa nhận rằng con đường phía trước có vẻ không chắc chắn.
Meng không chắc chắn về bước đi tiếp theo của mình. "Tôi muốn trở thành người sáng tạo nội dung", anh nói, mơ về tương lai trên Douyin, TikTok của Trung Quốc. Xung quanh anh, các đồng nghiệp trò chuyện về trò chơi điện tử và hôn nhân — những chủ đề mà anh cảm thấy xa lạ. “Họ đã quá quen với cuộc sống bên trong nhà máy, và mọi khát vọng của họ đều đã bị bào mòn.”
Tuy nhiên, Meng vẫn giữ vững hy vọng. “Một ngày nào đó, tôi sẽ mua một ngôi nhà, mua một chiếc xe mà tôi yêu thích và tìm thấy sự ổn định,” anh nói. “Tôi chỉ cần một cơ hội phù hợp.”
