>> Phần 1
>> Phần 2
V
Trong tuần đầu tiên của chiến dịch quân sự đặc biệt mà Nga thực hiện tại Ukraine, Gershenzon không phải là cựu nhân viên (và nhân viên hiện tại) của Yandex lên tiếng cáo buộc công ty “che giấu thông tin” về cuộc chiến. “Xin chúc mừng sự giả điếc của Yandex. Chúa phù hộ vì Ilya Segalovich không phải nghe thấy điều này” - Sergey Petrenko, cựu giám đốc Yandex Ukraine, viết như vậy trên Facebook vào ngày 28/2. Ba ngày sau đó, ông đăng tiếp một bài khác chỉ trích Volozh: “Tất cả những gì tôi muốn nói là trong số các thói hư tật xấu của con người, tôi tin rằng hèn nhát là một trong những thứ tồi tệ nhất”.
Trong thư công bố từ chức trên Facebook, Ruslan Musaev, quản lý dự án của Yandex, nói rằng: “Tôi xem những hành động của công ty là một tội ác, và là sự đồng lõa với chiến tranh và tàn sát, và tôi không muốn là một phần của nó nữa” . Sokirko, cựu kỹ sư Yandex, nói rằng có lẽ “đến 90% nhân viên Yandex phản đối chiến tranh”. Có thông tin rằng anh này đã bị bắt vì tham gia biểu tình phản chiến ở Moscow, nhưng đã được thả.
Đến ngày 5/3, tức ngày thứ 10 của cuộc chiến, Volozh vẫn chưa có bài phát biểu công khai nào. Có lẽ ông đang bận rộn làm việc xuyên đêm với đội ngũ tại Moscow để giữ Yandex đứng vững trước giông bão. Mới bước vào ngày thứ 6 của cuộc chiến, giá trị vốn hóa thị trường của Yandex đã tụt không phanh từ mức đỉnh điểm 30 tỷ USD hồi tháng 11/2021 xuống dưới 7 tỷ USD, trong khi tài sản ròng của Volozh, từ mức 2,6 tỷ USD, đã giảm còn 580 triệu USD (sàn Nasdaq đã ngừng giao dịch cổ phiếu Yandex kể từ ngày 28/2).
Dịch vụ giao nhận thức ăn của Yandex sắp mở rộng sang Israel
Trong khi đó, các đối tác phương tây tiếp tục hủy bỏ mối quan hệ với công ty. Grubhub cạch mặt Yandex. Tương lai của hoạt động nghiên cứu xe tự hành tại Ann Arbor nay trở nên bất định. DuckDuckGo, bộ máy tìm kiếm tập trung vào quyền riêng tư, từ lâu đã dùng chỉ mục của Yandex để bổ sung một phần cho các kết quả tìm kiếm của mình, cũng tạm ngừng hợp tác với công ty. Tại Anh, người phát ngôn của đảng Dân chủ Tự do đã so sánh Yandex với Huawei của Trung Quốc và nói rằng “bất kỳ công ty nào ủng hộ chính quyền Putin đều có thể bị đưa vào danh sách cấm vận”
Tiếp đó, Dyson và Strebulaev từ chức trong ban quản trị, với một thông báo chung như sau: “Trong môi trường chính trị hiện tại ở Nga, nhóm không thể tiếp tục cung cấp cho người dùng một nền tảng thông tin mở và miễn phí cho công dân Nga mà không phá luật và đặt công ty cũng như các nhân viên trước nguy cơ pháp lý”
Trong khi Volozh im lặng, giám đốc trụ sở Moscow, Tigran Khudaverdyan, cánh tay phải của Volozh từ năm 2019, đảm nhiệm vai trò tiếng nói của công ty. “Điều đang diễn ra là không thể diễn tả được. Chiến tranh là một con quái vật. Hiện nay, nhiều người đề nghị công ty phải lên tiếng về quan điểm của mình. Tôi tin rằng bất kỳ hành động nào mà chúng tôi thực hiện cũng không được dựa trên cảm xúc, mà dựa trên những ưu tiên quan trọng nhất” - ông viết hôm 2/3 vừa qua. Hai ưu tiên quan trọng nhất, theo ông, là “sự an toàn của nhân viên” và “giữ các dịch vụ trọng yếu đối với người dùng Yandex tiếp tục vận hành”. Những dịch vụ như tìm kiếm, taxi, và giao thức ăn được xem là “tối cần thiết” với người Nga “giống như điện và nước vậy”. (Vào ngày 4/3, chính phủ Nga đã chặn truy cập đến cả Facebook và Twitter, đồng thời thông qua một đạo luật cho phép buộc tội những người dùng những từ ngữ như “chiến tranh” và “xâm lược” để miêu tả về chiến dịch quân sự tại Ukraine)
Dẫu vậy, công ty vẫn nỗ lực để hoạt động bình thường. Hôm 8/3, Boynton cho biết “mọi người đang cố gắng hết sức có thể ở Yandex”. Có thông tin cho biết công ty vẫn có kế hoạch tổ chức những buổi tiệc lớn nhằm chào mừng các dịp lễ như bình thường.
Và dù chính quyền Mỹ và châu Âu đang cấm vận các doanh nghiệp Nga có liên hệ với Kremlin khác, các lãnh đạo Yandex vẫn khá thoải mái - cho đến ngày 15/3, khi EU công bố lệnh đóng băng tài sản và cấm đi lại đối với Khudaverdyan. Tờ báo chính thức của EU trích dẫn bài viết của Gershenzon về việc Yandex “che giấu thông tin” và tiết lộ rằng hôm 24/2, ngày Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, CEO tạm quyền của Yandex và các lãnh đạo doanh nghiệp Nga khác đã gặp gỡ Putin tại Kremlin để thảo luận về kế hoạch hành động trước lệnh cấm vận từ phương tây. Khudaverdyan đã ngay lập tức từ chức.
VI
Với việc nền kinh tế Nga đối mặt khủng hoảng, và tự do internet tại nước này - theo nhận định từ phương Tây - đang bị bóp nghẹt, tình trạng chảy máu chất xám nguồn nhân lực ngành công nghệ ngày một trở nên nghiêm trọng hơn. Hàng nghìn người tìm cách rời bỏ đất nước mà họ nói rằng “đang bay vào địa ngục”. Khoảng 25.000 người Nga được cho là đã đến Georgia trong 2 tuần đầu của chiến dịch quân sự. Với nhiều người còn ở lại, bao gồm hàng nghìn nhân viên Yandex, suy nghĩ chung là nền kinh tế và ngành công nghệ Nga sẽ bị cô lập trong nhiều năm hay thập kỷ, khiến họ không còn kế sinh nhai.
Một giải pháp khả thi để Yandex bảo vệ và duy trì ít nhất một lượng vừa đủ nhân lực là đưa họ từ Moscow sang Israel. Quốc gia này có một ngành công nghệ cực kỳ hùng mạnh, và chính quyền có vẻ cũng không có ý định hạn chế hoạt động kinh doanh của Yandex tại đây. Israel cũng có thể là bàn đạp để Yandex củng cố sự hiện diện của mình ở UAE, quốc gia có mối quan hệ bằng hữu với Israel và cho đến nay vẫn chưa ban bố lệnh cấm vận với Nga. Tờ Haaretz của Israel đưa tin rằng Yandex đã đề xuất với chính phủ nước này về việc đưa 800 nhân viên sang, nhưng người phát ngôn bộ ngoại giao Israel thì cho biết “công ty chưa đưa ra đề nghị nào cả”.
Dịch vụ chuyển phát nhanh Yandex Market
Công ty vẫn có thể hoạt động ổn định trong phạm vi nước Nga bị cô lập, kể cả khi tham vọng toàn cầu bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Với việc Apple Pay nay đã bị chặn với khách hàng Nga, Yandex Pay có thể chiếm lấy thị phần bị bỏ lại, và điều tương tự cũng khả thi với các dịch vụ khác, khi mà Yandex nay không phải đối đầu với các đối thủ ngoại quốc nữa. Phía Trung Quốc có thể mua một phần công ty, hoặc toàn bộ. Ngoài ra, một công ty do Kremlin kiểm soát, như Sberbank, có thể thâu tóm Yandex, đúng như kế hoạch của Kremlin là biến Yandex thành một tài sản an ninh quốc gia. Yandex có lẽ sẽ bán Yandex News cho một công ty Nga thân Kremlin: có thông tin cho rằng đó chính là mạng xã hội VKontakte.
Strebulaev, khi được hỏi liệu đây có phải là đoạn kết đối với Yandex hay không, đã đáp rằng “Tôi không biết”. Nhưng Volozh, nay đã 58 tuổi, có thể thành lập nên một công ty mới - ông nói. “Nếu Arkady quyết định làm một điều gì đó khác, có lẽ sẽ là ở Israel. Tôi nghĩ ông ấy sẽ thành công. Mọi người yêu quý ông ấy. Mọi người tin ông ấy”, và “mọi người sẽ đi theo” ông ấy - Strebulaev nói tiếp, hồi tưởng lại lần đầu gặp Volozh tại một buổi ăn trưa kéo dài hơn 2 tiếng ở London vào năm 2018, khi câu chuyện chuyển hướng sang sự hào hứng của Volozh với công nghệ của Israel. Volozh “luôn tìm tòi ý tưởng mới. Ông ấy như sống ở tương lai vậy” - Strebulaev cho biết.
Volozh được cho là sở hữu một hộ chiếu Maltese và một hộ chiếu Israel; nhiều khả năng ông sẽ sống phần đời còn lại ở nước ngoài. Dẫu vậy, sự nghiệp của ông, và kể cả cuộc đời của ông, sẽ được người ta nhớ lại như “người lùi về phía sau”. Ông lẽ ra có thể tham gia vào chính quyền Soviet và nước Nga hậu Soviet, rồi tìm cách làm giàu ở phương Tây. Thay vào đó, ông xây dựng nên một đế chế cho riêng mình ở Nga, và nay đang đứng trước nguy cơ đánh mất một phần của nó ở đó. Sự trung lập ông cố duy trì từ bao lâu nay, vừa thân Nga, vừa thân phương Tây, đang sụp đổ.
Tham khảo: Wired
