Hoàng Đức
Writer
Bước sang năm 2025, khoa học sự sống đang tăng tốc rõ rệt. Từ chỉnh sửa gen cá nhân hóa, cấy ghép cơ quan dị loài, đến việc lần đầu quan sát trực tiếp quá trình phôi người làm tổ, các nghiên cứu mới liên tục mở rộng hiểu biết của con người về sự sống, bệnh tật và tiến hóa. Dưới đây là mười đột phá tiêu biểu, đại diện cho những thay đổi mang tính nền tảng.
Ca điều trị chỉnh sửa gen cá nhân hóa đầu tiên. Một trẻ sơ sinh mắc rối loạn di truyền hiếm CPS1 đã được điều trị bằng liệu pháp CRISPR thiết kế riêng cho chính đột biến của em. Sau nhiều mũi tiêm chỉnh sửa gen nhắm trực tiếp vào gan, bệnh nhi có thể dung nạp protein và sinh hoạt gần như bình thường. Thành công này mở ra khả năng điều trị tận gốc nhiều bệnh di truyền hiếm vốn trước đây gần như không có lựa chọn.
Cấy ghép phổi lợn lần đầu trên người. Các nhà khoa học đã thử nghiệm cấy ghép phổi lợn chỉnh sửa gen vào cơ thể người chết não. Dù phổi chỉ hoạt động được chín ngày, ca thử nghiệm chứng minh phổi lợn có thể trao đổi khí và tránh được đào thải cấp tính trong thời gian ngắn, đặt nền móng cho tương lai cấy ghép dị loài.
Tiêm phòng có thể làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ. Một nghiên cứu quy mô lớn cho thấy người tiêm vắc-xin zona có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ thấp hơn khoảng 20% trong bảy năm tiếp theo. Phát hiện này củng cố giả thuyết rằng virus tiềm ẩn trong hệ thần kinh có liên quan đến các bệnh thoái hóa thần kinh.
Tế bào thần kinh tiếp năng lượng cho tế bào ung thư. Lần đầu tiên, các nhà khoa học phát hiện tế bào ung thư có thể “hút” ty thể từ tế bào thần kinh để tăng năng lượng, đặc biệt ở các ổ di căn não. Việc chặn con đường tiếp năng lượng này có thể trở thành chiến lược mới trong điều trị ung thư.
Ghi lại quá trình phôi người cấy ghép theo thời gian thực. Một nền tảng nuôi cấy mới cho phép quan sát trực tiếp cách phôi người xâm nhập và phát triển trong mô giống tử cung. Khám phá này giúp giải thích vì sao phôi người và phôi chuột có cơ chế làm tổ khác nhau, đồng thời mở ra cơ hội cải thiện các công nghệ hỗ trợ sinh sản.
Bí mật tuổi thọ hơn 200 năm của cá voi đầu bò. Nghiên cứu phát hiện cá voi đầu bò có mức protein sửa chữa DNA rất cao, giúp chúng chống ung thư và lão hóa. Cơ chế này cung cấp gợi ý quan trọng cho nghiên cứu kéo dài tuổi thọ và phòng bệnh ở người.
Hai loài khác nhau nhưng chung một mẹ. Ở loài kiến thợ gặt Iberia, kiến chúa có thể sinh ra con đực thuộc hai loài khác nhau. Phát hiện này thách thức khái niệm ranh giới loài truyền thống và cho thấy tiến hóa tự nhiên linh hoạt hơn nhiều so với mô hình cổ điển.
Làm rõ diện mạo thật của người Denisovan. Từ phân tích protein và DNA cổ trong hộp sọ tìm thấy tại Cáp Nhĩ Tân, các nhà khoa học xác nhận đây là người Denisovan. Lần đầu tiên, loài người cổ đại bí ẩn này có được hình dung tương đối rõ ràng về hình thái.
RNA cổ đại lâu đời nhất từng được ghi nhận. Các nhà nghiên cứu giải mã thành công RNA của voi ma mút cách đây gần 39.000 năm. Phát hiện này chứng minh RNA cũng có thể tồn tại hàng chục nghìn năm, mở ra khả năng nghiên cứu chức năng sinh học của sinh vật đã tuyệt chủng.
Trí tuệ nhân tạo trở thành “đồng tác giả” khoa học. Các mô hình AI đa năng không chỉ hỗ trợ phân tích mà còn tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành giả thuyết và khám phá sinh học. Trong vài ngày, AI có thể tái tạo những phát hiện mà con người phải mất nhiều năm, cho thấy khoa học sự sống đang bước vào kỷ nguyên người và máy cùng nghiên cứu.
Nhìn tổng thể, những đột phá này cho thấy khoa học sự sống không còn tiến từng bước nhỏ, mà đang chuyển sang các cú nhảy lớn, nơi công nghệ, sinh học và trí tuệ nhân tạo hội tụ để tái định nghĩa cách con người hiểu và can thiệp vào sự sống.
Ca điều trị chỉnh sửa gen cá nhân hóa đầu tiên. Một trẻ sơ sinh mắc rối loạn di truyền hiếm CPS1 đã được điều trị bằng liệu pháp CRISPR thiết kế riêng cho chính đột biến của em. Sau nhiều mũi tiêm chỉnh sửa gen nhắm trực tiếp vào gan, bệnh nhi có thể dung nạp protein và sinh hoạt gần như bình thường. Thành công này mở ra khả năng điều trị tận gốc nhiều bệnh di truyền hiếm vốn trước đây gần như không có lựa chọn.
Cấy ghép phổi lợn lần đầu trên người. Các nhà khoa học đã thử nghiệm cấy ghép phổi lợn chỉnh sửa gen vào cơ thể người chết não. Dù phổi chỉ hoạt động được chín ngày, ca thử nghiệm chứng minh phổi lợn có thể trao đổi khí và tránh được đào thải cấp tính trong thời gian ngắn, đặt nền móng cho tương lai cấy ghép dị loài.
Tiêm phòng có thể làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ. Một nghiên cứu quy mô lớn cho thấy người tiêm vắc-xin zona có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ thấp hơn khoảng 20% trong bảy năm tiếp theo. Phát hiện này củng cố giả thuyết rằng virus tiềm ẩn trong hệ thần kinh có liên quan đến các bệnh thoái hóa thần kinh.
Tế bào thần kinh tiếp năng lượng cho tế bào ung thư. Lần đầu tiên, các nhà khoa học phát hiện tế bào ung thư có thể “hút” ty thể từ tế bào thần kinh để tăng năng lượng, đặc biệt ở các ổ di căn não. Việc chặn con đường tiếp năng lượng này có thể trở thành chiến lược mới trong điều trị ung thư.
Ghi lại quá trình phôi người cấy ghép theo thời gian thực. Một nền tảng nuôi cấy mới cho phép quan sát trực tiếp cách phôi người xâm nhập và phát triển trong mô giống tử cung. Khám phá này giúp giải thích vì sao phôi người và phôi chuột có cơ chế làm tổ khác nhau, đồng thời mở ra cơ hội cải thiện các công nghệ hỗ trợ sinh sản.
Bí mật tuổi thọ hơn 200 năm của cá voi đầu bò. Nghiên cứu phát hiện cá voi đầu bò có mức protein sửa chữa DNA rất cao, giúp chúng chống ung thư và lão hóa. Cơ chế này cung cấp gợi ý quan trọng cho nghiên cứu kéo dài tuổi thọ và phòng bệnh ở người.
Hai loài khác nhau nhưng chung một mẹ. Ở loài kiến thợ gặt Iberia, kiến chúa có thể sinh ra con đực thuộc hai loài khác nhau. Phát hiện này thách thức khái niệm ranh giới loài truyền thống và cho thấy tiến hóa tự nhiên linh hoạt hơn nhiều so với mô hình cổ điển.
Làm rõ diện mạo thật của người Denisovan. Từ phân tích protein và DNA cổ trong hộp sọ tìm thấy tại Cáp Nhĩ Tân, các nhà khoa học xác nhận đây là người Denisovan. Lần đầu tiên, loài người cổ đại bí ẩn này có được hình dung tương đối rõ ràng về hình thái.
RNA cổ đại lâu đời nhất từng được ghi nhận. Các nhà nghiên cứu giải mã thành công RNA của voi ma mút cách đây gần 39.000 năm. Phát hiện này chứng minh RNA cũng có thể tồn tại hàng chục nghìn năm, mở ra khả năng nghiên cứu chức năng sinh học của sinh vật đã tuyệt chủng.
Trí tuệ nhân tạo trở thành “đồng tác giả” khoa học. Các mô hình AI đa năng không chỉ hỗ trợ phân tích mà còn tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành giả thuyết và khám phá sinh học. Trong vài ngày, AI có thể tái tạo những phát hiện mà con người phải mất nhiều năm, cho thấy khoa học sự sống đang bước vào kỷ nguyên người và máy cùng nghiên cứu.
Nhìn tổng thể, những đột phá này cho thấy khoa học sự sống không còn tiến từng bước nhỏ, mà đang chuyển sang các cú nhảy lớn, nơi công nghệ, sinh học và trí tuệ nhân tạo hội tụ để tái định nghĩa cách con người hiểu và can thiệp vào sự sống.
