Bui Nhat Minh
Intern Writer
Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã tin rằng năng lượng tối lực bí ẩn thúc đẩy sự giãn nở của vũ trụ là không đổi. Đây là một phần cốt lõi trong mô hình vũ trụ học Lambda-CDM (ΛCDM), lý thuyết được xem là tốt nhất hiện nay để giải thích cấu trúc và sự tiến hóa của vũ trụ. Tuy nhiên, dữ liệu mới từ một thiết bị nghiên cứu hiện đại đang khiến các nhà vũ trụ học phải xem xét lại mọi thứ.
Thiết bị đó chính là Dark Energy Spectroscopic Instrument (DESI), được đặt tại Đài quan sát quốc gia Kitt Peak ở bang Arizona (Mỹ). Với mục tiêu lập bản đồ ba chiều về hơn 40 triệu thiên hà, DESI đang thực hiện sứ mệnh kéo dài 5 năm nhằm vẽ nên bức tranh chi tiết nhất từng có về vũ trụ.
Ngay trong những dữ liệu đầu tiên vừa được công bố, DESI đã phát hiện ra một điều bất ngờ: năng lượng tối có thể đã thay đổi theo thời gian, chứ không hoàn toàn ổn định như giả định ban đầu. Điều này mâu thuẫn với khái niệm "hằng số vũ trụ học", vốn được nhà vật lý Albert Einstein đề xuất từ năm 1915, cho rằng vũ trụ giãn nở với tốc độ cố định.
DESI thu thập dữ liệu bằng cách quan sát các dao động âm thanh baryon (BAO) những "gợn sóng" còn lại từ vũ trụ sơ khai, giúp các nhà khoa học đo khoảng cách và tốc độ giãn nở trong quá khứ. Nhờ đó, họ phát hiện ra rằng vũ trụ không giãn nở đều như trước nay vẫn tin, mà có những giai đoạn giãn nở nhanh hơn hoặc chậm hơn.
Michael Levi, giám đốc DESI, cho biết: “Chúng tôi thấy một số khác biệt thú vị cho thấy năng lượng tối có thể tiến hóa theo thời gian. Điều đó có thể sẽ rõ ràng hơn khi chúng tôi có thêm dữ liệu trong những năm tới.”
Dù nhóm nghiên cứu nhấn mạnh rằng tín hiệu này chưa đủ mạnh để kết luận chắc chắn, nhưng đây là lần đầu tiên có bằng chứng dù mờ nhạt về khả năng năng lượng tối không phải là một hằng số vũ trụ học đơn giản.
Phát hiện từ DESI đến vào thời điểm giới khoa học đang có nhiều tranh luận về những điểm bất thường trong mô hình Lambda-CDM. Cùng lúc đó, dữ liệu từ Kính viễn vọng Không gian James Webb cũng đang hé lộ những chi tiết "khó hiểu" về vũ trụ sơ khai. Trong thời gian tới, hàng loạt dự án quy mô lớn như Đài quan sát Vera C. Rubin và Kính viễn vọng Không gian Nancy Grace Roman sẽ tiếp tục khảo sát bầu trời, với hy vọng trả lời những câu hỏi lớn còn bỏ ngỏ.
Arnaud de Mattia, đồng trưởng nhóm DESI, nhận định: “Chúng ta đang sống trong thời kỳ hoàng kim của vũ trụ học. Các tập dữ liệu khổng lồ đang được thu thập và phân tích, và chúng tôi mong chờ xem liệu những khác biệt ban đầu có được xác nhận trong dữ liệu tương lai hay không.”
Dù còn quá sớm để tuyên bố một cuộc "cách mạng vũ trụ học", nhưng rõ ràng là con người đang tiến thêm một bước trong hành trình khám phá bản chất sâu xa của vũ trụ nơi mà ngay cả những điều tưởng như “bất biến” cũng có thể thay đổi theo thời gian.
(popularmechanics)
Thiết bị đó chính là Dark Energy Spectroscopic Instrument (DESI), được đặt tại Đài quan sát quốc gia Kitt Peak ở bang Arizona (Mỹ). Với mục tiêu lập bản đồ ba chiều về hơn 40 triệu thiên hà, DESI đang thực hiện sứ mệnh kéo dài 5 năm nhằm vẽ nên bức tranh chi tiết nhất từng có về vũ trụ.
Dữ liệu ban đầu và nghi vấn về một “hằng số không hằng”
Ngay trong những dữ liệu đầu tiên vừa được công bố, DESI đã phát hiện ra một điều bất ngờ: năng lượng tối có thể đã thay đổi theo thời gian, chứ không hoàn toàn ổn định như giả định ban đầu. Điều này mâu thuẫn với khái niệm "hằng số vũ trụ học", vốn được nhà vật lý Albert Einstein đề xuất từ năm 1915, cho rằng vũ trụ giãn nở với tốc độ cố định.
DESI thu thập dữ liệu bằng cách quan sát các dao động âm thanh baryon (BAO) những "gợn sóng" còn lại từ vũ trụ sơ khai, giúp các nhà khoa học đo khoảng cách và tốc độ giãn nở trong quá khứ. Nhờ đó, họ phát hiện ra rằng vũ trụ không giãn nở đều như trước nay vẫn tin, mà có những giai đoạn giãn nở nhanh hơn hoặc chậm hơn.
Michael Levi, giám đốc DESI, cho biết: “Chúng tôi thấy một số khác biệt thú vị cho thấy năng lượng tối có thể tiến hóa theo thời gian. Điều đó có thể sẽ rõ ràng hơn khi chúng tôi có thêm dữ liệu trong những năm tới.”
Dù nhóm nghiên cứu nhấn mạnh rằng tín hiệu này chưa đủ mạnh để kết luận chắc chắn, nhưng đây là lần đầu tiên có bằng chứng dù mờ nhạt về khả năng năng lượng tối không phải là một hằng số vũ trụ học đơn giản.
Một thời kỳ mới của vũ trụ học đang mở ra
Phát hiện từ DESI đến vào thời điểm giới khoa học đang có nhiều tranh luận về những điểm bất thường trong mô hình Lambda-CDM. Cùng lúc đó, dữ liệu từ Kính viễn vọng Không gian James Webb cũng đang hé lộ những chi tiết "khó hiểu" về vũ trụ sơ khai. Trong thời gian tới, hàng loạt dự án quy mô lớn như Đài quan sát Vera C. Rubin và Kính viễn vọng Không gian Nancy Grace Roman sẽ tiếp tục khảo sát bầu trời, với hy vọng trả lời những câu hỏi lớn còn bỏ ngỏ.
Arnaud de Mattia, đồng trưởng nhóm DESI, nhận định: “Chúng ta đang sống trong thời kỳ hoàng kim của vũ trụ học. Các tập dữ liệu khổng lồ đang được thu thập và phân tích, và chúng tôi mong chờ xem liệu những khác biệt ban đầu có được xác nhận trong dữ liệu tương lai hay không.”
Dù còn quá sớm để tuyên bố một cuộc "cách mạng vũ trụ học", nhưng rõ ràng là con người đang tiến thêm một bước trong hành trình khám phá bản chất sâu xa của vũ trụ nơi mà ngay cả những điều tưởng như “bất biến” cũng có thể thay đổi theo thời gian.
(popularmechanics)
