Phạm Thanh Bình
Writer
Bạn có từng nghe ai nói: “Xi măng chỉ bền 50 năm thôi, thế thì Đập Tam Hiệp — một công trình khổng lồ trị giá 210 tỷ nhân dân tệ (756 ngàn tỷ đồng) - chẳng phải sắp hết hạn sử dụng sao?” Nghe có vẻ hợp lý, nhưng thực ra đây là một cách hiểu sai phổ biến.
Tuổi thọ của xi măng không phải là tuổi thọ của đập
Đầu tiên, cần làm rõ: xi măng chỉ là một thành phần trong bê tông, còn bê tông là vật liệu chính để xây đập. Và bản thân bê tông cũng chỉ là một phần trong cả hệ thống công trình thủy lợi. Nói xi măng chỉ bền 50 năm không đồng nghĩa với việc đập chỉ tồn tại được 50 năm - cũng giống như việc lốp xe chỉ chạy được vài chục ngàn km không có nghĩa là cả chiếc xe chỉ dùng được bấy nhiêu.
Trên thực tế, giới chuyên môn không đưa ra con số cố định cho tuổi thọ của xi măng hay bê tông. Vậy con số 50 năm từ đâu ra?
Đây là mốc tham khảo về tuổi thọ kinh tế, tức là sau khoảng 50 năm, các con đập thường bước vào giai đoạn cần bảo trì nhiều hơn, chi phí vận hành tăng, và có thể không còn hiệu quả về mặt kinh tế như ban đầu - chứ không phải sẽ sụp đổ hay không còn an toàn.
Thực tế, nhiều con đập vượt mốc 50 năm vẫn vận hành tốt.
Theo thống kê đến năm 2014, có hơn 5.000 con đập trên thế giới đã hoạt động hơn 50 năm, và phần lớn trong số đó vẫn hoạt động bình thường. Ví dụ như đập Hoover ở Mỹ, xây từ những năm 1930, đến nay đã gần 90 năm mà vẫn vận hành ổn định.
Là một trong những dự án thủy điện lớn nhất thế giới, Đập Tam Hiệp có tiêu chuẩn thiết kế rất cao. Theo quy định kỹ thuật, hồ chứa của đập được thiết kế với tuổi thọ khoảng 150 năm, và các chức năng chính như phát điện, kiểm soát lũ được thiết kế cho 100 năm sử dụng.
Thậm chí, từ thời điểm thảo luận dự án vào năm 1958, các chuyên gia Trung Quốc đã đánh giá rằng nếu được quản lý phù sa tốt, đập này có thể hoạt động đến 200 năm, và hồ chứa sẽ không bị bùn lấp đầy trong 400 năm. Chủ tịch Mao Trạch Đông khi nghe báo cáo này đã từng cảm thán rằng: “Một công trình lớn như vậy, chỉ dùng vài trăm năm thì tiếc thật.”
Bùn lắng – “kẻ thù thầm lặng” của hồ chứa
Một yếu tố ảnh hưởng lớn đến tuổi thọ của đập là tình trạng bồi lắng, tức là bùn đất trôi xuống hồ chứa theo dòng sông. Trước đây, nhiều chuyên gia lo ngại rằng Đập Tam Hiệp sẽ nhanh chóng bị bùn lấp đầy, vì theo tính toán cũ, lượng phù sa có thể lên đến 10 tỷ m³ sau 50 năm, tương đương một nửa dung tích hồ.
Tuy nhiên, sau khi đập đi vào hoạt động (năm 2003), thực tế cho thấy lượng phù sa về hồ đã giảm đáng kể, trung bình chỉ khoảng 144 triệu tấn/năm, thấp hơn nhiều so với dự đoán. Nhờ các biện pháp như trồng rừng, chống xói mòn đất và xây thêm nhiều đập nhỏ ở thượng nguồn, lượng phù sa đã giảm còn khoảng 1/3 so với tính toán ban đầu. Nếu xu hướng này tiếp tục, thời gian hồ bị lấp sẽ không phải 100 năm, mà có thể kéo dài đến 400 năm.
Nhiều người vẫn lo lắng về “tuổi thọ bê tông” vì sợ đập sẽ bị nứt nẻ, xuống cấp theo thời gian. Nhưng thực tế cho thấy, tuổi thọ của kết cấu bê tông phụ thuộc nhiều vào chất lượng xây dựng ban đầu và công tác bảo trì.
Ví dụ, hồ chứa Fengman ở Trung Quốc xây từ 1937, sau hơn 50 năm đã bị hư hại nặng vì không được nâng cấp đúng lúc. Ngược lại, nhiều đập xây lâu hơn như Hoover ở Mỹ vẫn rất ổn nhờ được bảo dưỡng tốt.
Với Đập Tam Hiệp, sau gần 20 năm hoạt động, các cuộc kiểm tra kỹ thuật chưa phát hiện vết nứt nghiêm trọng nào, cho thấy công trình vẫn còn đang trong “tuổi trẻ” của vòng đời sử dụng.
Tuổi thọ thật sự phụ thuộc vào cách chăm sóc
Các chuyên gia đều thống nhất rằng tuổi thọ thực tế của một con đập gồm 2 phần: tuổi thọ thiết kế ban đầu + thời gian kéo dài nhờ bảo trì. Nếu được theo dõi sát sao và sửa chữa đúng lúc, tuổi thọ của đập có thể vượt xa con số thiết kế ban đầu.
Vì vậy, điều quan trọng không phải là sợ đập sắp “hết hạn”, mà là phải duy trì việc giám sát bùn lắng, theo dõi kết cấu bê tông, và thực hiện bảo trì định kỳ. Đập Tam Hiệp hiện mới hoạt động chưa tới 20 năm, hoàn toàn còn trong giai đoạn vận hành ổn định.
Nếu ai đó nói “xi măng chỉ bền 50 năm nên đập Tam Hiệp sắp hết hạn rồi”, bạn hoàn toàn có thể giải thích rằng: tuổi thọ thực sự của một công trình như vậy có thể kéo dài cả trăm năm, thậm chí hơn, nếu được bảo trì đúng cách.
Đập Tam Hiệp không phải cỗ máy dùng một lần, mà là một “người khổng lồ sống” - và tuổi thọ của nó phụ thuộc vào cách con người chúng ta chăm sóc nó mỗi ngày.
Tuổi thọ của xi măng không phải là tuổi thọ của đập
Đầu tiên, cần làm rõ: xi măng chỉ là một thành phần trong bê tông, còn bê tông là vật liệu chính để xây đập. Và bản thân bê tông cũng chỉ là một phần trong cả hệ thống công trình thủy lợi. Nói xi măng chỉ bền 50 năm không đồng nghĩa với việc đập chỉ tồn tại được 50 năm - cũng giống như việc lốp xe chỉ chạy được vài chục ngàn km không có nghĩa là cả chiếc xe chỉ dùng được bấy nhiêu.
Trên thực tế, giới chuyên môn không đưa ra con số cố định cho tuổi thọ của xi măng hay bê tông. Vậy con số 50 năm từ đâu ra?
Đây là mốc tham khảo về tuổi thọ kinh tế, tức là sau khoảng 50 năm, các con đập thường bước vào giai đoạn cần bảo trì nhiều hơn, chi phí vận hành tăng, và có thể không còn hiệu quả về mặt kinh tế như ban đầu - chứ không phải sẽ sụp đổ hay không còn an toàn.
Thực tế, nhiều con đập vượt mốc 50 năm vẫn vận hành tốt.
Theo thống kê đến năm 2014, có hơn 5.000 con đập trên thế giới đã hoạt động hơn 50 năm, và phần lớn trong số đó vẫn hoạt động bình thường. Ví dụ như đập Hoover ở Mỹ, xây từ những năm 1930, đến nay đã gần 90 năm mà vẫn vận hành ổn định.
Là một trong những dự án thủy điện lớn nhất thế giới, Đập Tam Hiệp có tiêu chuẩn thiết kế rất cao. Theo quy định kỹ thuật, hồ chứa của đập được thiết kế với tuổi thọ khoảng 150 năm, và các chức năng chính như phát điện, kiểm soát lũ được thiết kế cho 100 năm sử dụng.
Thậm chí, từ thời điểm thảo luận dự án vào năm 1958, các chuyên gia Trung Quốc đã đánh giá rằng nếu được quản lý phù sa tốt, đập này có thể hoạt động đến 200 năm, và hồ chứa sẽ không bị bùn lấp đầy trong 400 năm. Chủ tịch Mao Trạch Đông khi nghe báo cáo này đã từng cảm thán rằng: “Một công trình lớn như vậy, chỉ dùng vài trăm năm thì tiếc thật.”
Bùn lắng – “kẻ thù thầm lặng” của hồ chứa
Một yếu tố ảnh hưởng lớn đến tuổi thọ của đập là tình trạng bồi lắng, tức là bùn đất trôi xuống hồ chứa theo dòng sông. Trước đây, nhiều chuyên gia lo ngại rằng Đập Tam Hiệp sẽ nhanh chóng bị bùn lấp đầy, vì theo tính toán cũ, lượng phù sa có thể lên đến 10 tỷ m³ sau 50 năm, tương đương một nửa dung tích hồ.
Tuy nhiên, sau khi đập đi vào hoạt động (năm 2003), thực tế cho thấy lượng phù sa về hồ đã giảm đáng kể, trung bình chỉ khoảng 144 triệu tấn/năm, thấp hơn nhiều so với dự đoán. Nhờ các biện pháp như trồng rừng, chống xói mòn đất và xây thêm nhiều đập nhỏ ở thượng nguồn, lượng phù sa đã giảm còn khoảng 1/3 so với tính toán ban đầu. Nếu xu hướng này tiếp tục, thời gian hồ bị lấp sẽ không phải 100 năm, mà có thể kéo dài đến 400 năm.
Nhiều người vẫn lo lắng về “tuổi thọ bê tông” vì sợ đập sẽ bị nứt nẻ, xuống cấp theo thời gian. Nhưng thực tế cho thấy, tuổi thọ của kết cấu bê tông phụ thuộc nhiều vào chất lượng xây dựng ban đầu và công tác bảo trì.
Ví dụ, hồ chứa Fengman ở Trung Quốc xây từ 1937, sau hơn 50 năm đã bị hư hại nặng vì không được nâng cấp đúng lúc. Ngược lại, nhiều đập xây lâu hơn như Hoover ở Mỹ vẫn rất ổn nhờ được bảo dưỡng tốt.
Với Đập Tam Hiệp, sau gần 20 năm hoạt động, các cuộc kiểm tra kỹ thuật chưa phát hiện vết nứt nghiêm trọng nào, cho thấy công trình vẫn còn đang trong “tuổi trẻ” của vòng đời sử dụng.
Tuổi thọ thật sự phụ thuộc vào cách chăm sóc
Các chuyên gia đều thống nhất rằng tuổi thọ thực tế của một con đập gồm 2 phần: tuổi thọ thiết kế ban đầu + thời gian kéo dài nhờ bảo trì. Nếu được theo dõi sát sao và sửa chữa đúng lúc, tuổi thọ của đập có thể vượt xa con số thiết kế ban đầu.
Vì vậy, điều quan trọng không phải là sợ đập sắp “hết hạn”, mà là phải duy trì việc giám sát bùn lắng, theo dõi kết cấu bê tông, và thực hiện bảo trì định kỳ. Đập Tam Hiệp hiện mới hoạt động chưa tới 20 năm, hoàn toàn còn trong giai đoạn vận hành ổn định.
Nếu ai đó nói “xi măng chỉ bền 50 năm nên đập Tam Hiệp sắp hết hạn rồi”, bạn hoàn toàn có thể giải thích rằng: tuổi thọ thực sự của một công trình như vậy có thể kéo dài cả trăm năm, thậm chí hơn, nếu được bảo trì đúng cách.
Đập Tam Hiệp không phải cỗ máy dùng một lần, mà là một “người khổng lồ sống” - và tuổi thọ của nó phụ thuộc vào cách con người chúng ta chăm sóc nó mỗi ngày.
