ThanhDat
Intern Writer
Huyết khối tĩnh mạch não (HKTMN) là một bệnh lý mạch máu não tuy hiếm gặp nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Để giúp quý độc giả hiểu rõ hơn về căn bệnh này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với ThS.BS. Đinh Trung Hiếu, một chuyên gia giàu kinh nghiệm từ Trung tâm Đột Quỵ, Bệnh viện Bạch Mai.
Huyết khối tĩnh mạch não là gì?
ThS.BS. Đinh Trung Hiếu giải thích: "Huyết khối tĩnh mạch não (HKTMN) là tình trạng hình thành cục máu đông bên trong hệ thống tĩnh mạch của não. Các tĩnh mạch này có vai trò dẫn lưu máu từ não trở về tim. Khi cục máu đông xuất hiện, nó sẽ gây tắc nghẽn, cản trở dòng chảy của máu, dẫn đến ứ trệ tuần hoàn. Hậu quả là tăng áp lực nội sọ và có thể gây tổn thương nhu mô não."
Huyết khối tĩnh mạch não khác biệt ra sao với đột quỵ thông thường?
Nhiều người có thể nhầm lẫn HKTMN với đột quỵ, tuy nhiên, đây là hai bệnh lý có những điểm khác biệt căn bản.
Tần suất mắc bệnh: "Đột quỵ là bệnh lý rất phổ biến, là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế trên toàn cầu. Ngược lại, HKTMN là một bệnh lý hiếm gặp, chỉ chiếm khoảng 0,5-1% tổng số các trường hợp đột quỵ," BS. Hiếu cho biết.
Cơ chế bệnh sinh: Đột quỵ thường được chia thành hai thể chính: đột quỵ thiếu máu não (do tắc nghẽn động mạch cấp máu cho não) và đột quỵ chảy máu não (do vỡ mạch máu não). Trong khi đó, HKTMN là tình trạng huyết khối gây tắc nghẽn hệ thống tĩnh mạch dẫn lưu máu từ não đi ra ngoài.
Diễn biến bệnh: Đột quỵ thường khởi phát đột ngột, các triệu chứng xuất hiện nhanh và thường nặng ngay từ đầu. Ngược lại, HKTMN thường có diễn biến nặng tăng dần trong vài ngày, khiến việc nhận biết sớm đôi khi gặp khó khăn.
Dấu hiệu cảnh báo "vàng" của Huyết khối tĩnh mạch não
Theo BS. Trung Hiếu, cơ chế bệnh sinh của HKTMN liên quan đến việc cục máu đông cản trở dòng máu tĩnh mạch, khiến áp lực trong não tăng dần. BS. Hiếu ví von, "HKTMN giống như một hồ thủy điện. Nước từ thượng nguồn (máu động mạch) vẫn đổ vào hồ bình thường, nhưng cửa xả của đập (hệ thống tĩnh mạch) lại gặp sự cố tắc nghẽn. Điều này làm nước trong hồ ứ lại, mực nước dâng cao dần, gây tăng áp lực lên thành đập hoặc thậm chí gây tràn hoặc vỡ đập. Trên lâm sàng, điều này thường biểu hiện bằng triệu chứng đau đầu với mức độ tăng dần trong vài ngày".
BS. Trung Hiếu nhấn mạnh: "Nếu tình trạng tắc nghẽn này không được giải quyết kịp thời, lượng nước trong hồ (áp lực nội sọ) dâng quá cao có thể gây tràn bờ hoặc thậm chí vỡ đập, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Lúc này, tương ứng với hiện tượng tăng áp lực nội sọ nặng, có thể gây chảy máu não hoặc tổn thương não lan rộng."
Các triệu chứng nghi ngờ HKTMN mà người bệnh cần lưu ý:
Đau đầu: Đây thường là triệu chứng xuất hiện sớm nhất và nổi bật nhất. Đặc điểm là đau đầu liên tục, mức độ đau tăng dần qua từng ngày, đau nhiều hơn về đêm và thường không đáp ứng hoặc đáp ứng kém với các thuốc giảm đau thông thường.
Buồn nôn, nôn: Thường đi kèm với đau đầu do tăng áp lực nội sọ.
Nhìn mờ hai mắt tăng dần: Do phù gai thị hoặc tổn thương dây thần kinh thị giác.
Co giật: Có thể là co giật cục bộ hoặc toàn thể.
Yếu liệt tay chân: Tùy thuộc vào vị trí tĩnh mạch bị tắc và vùng não bị ảnh hưởng.
Nặng hơn: Suy giảm ý thức, lơ mơ, thậm chí hôn mê.
Ai có nguy cơ cao mắc Huyết khối tĩnh mạch não?
Khác với các yếu tố nguy cơ thường thấy của đột quỵ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, HKTMN có những nhóm đối tượng nguy cơ đặc biệt hơn. BS. Hiếu liệt kê:
Phụ nữ có thai hoặc trong giai đoạn hậu sản (6 tuần sau sinh).
Người lạm dụng thuốc tránh thai kéo dài quá mức (không có chỉ định của bác sĩ).
Người có tình trạng nhiễm khuẩn vùng đầu - mặt - cổ (như viêm tai xương chũm, viêm xoang).
Mắc các bệnh lý tự miễn (ví dụ: lupus ban đỏ hệ thống, hội chứng kháng phospholipid).
Bệnh nhân ung thư.
Người nhiễm COVID-19 (đã có những báo cáo về mối liên hệ này).
Một số bệnh lý về đông máu di truyền hoặc mắc phải.
Tuy nhiên, các yếu tố trên đây được coi là yếu tố nguy cơ vì tỷ lệ gặp cao hơn ở người bệnh HKTMN, nhưng không được được gọi là nguyên nhân.
Chẩn đoán và điều trị Huyết khối tĩnh mạch não
"Khi có các dấu hiệu nghi ngờ HKTMN, đặc biệt nếu thuộc nhóm đối tượng có yếu tố nguy cơ cao kể trên, người bệnh cần đến khám ngay tại các cơ sở y tế có chuyên khoa Đột quỵ hoặc Thần kinh để được chẩn đoán và can thiệp sớm nhất," BS. Hiếu khuyến cáo.
Chẩn đoán:
Việc chẩn đoán sớm HKTMN đôi khi rất khó khăn chỉ dựa trên triệu chứng lâm sàng vì bệnh có thể diễn biến từ từ và triệu chứng không đặc hiệu.
"Tiêu chuẩn để chẩn đoán xác định HKTMN là chụp cắt lớp vi tính (CT-scan) hoặc cộng hưởng từ (MRI) sọ não có tiêm thuốc cản quang/đối quang từ, với các chuỗi xung đặc biệt để khảo sát hệ thống tĩnh mạch não. Các phương pháp này giúp phát hiện cục máu đông và đánh giá mức độ ảnh hưởng lên nhu mô não," BS. Hiếu chia sẻ.
Điều trị:
Mục tiêu chính là làm tan cục máu đông, tái thông dòng chảy tĩnh mạch và ngăn ngừa biến chứng.
"Liệu pháp điều trị tiêu chuẩn hiện nay là sử dụng thuốc chống đông. Trong giai đoạn cấp, bệnh nhân thường được dùng thuốc chống đông đường tiêm. Sau đó, sẽ chuyển sang thuốc chống đông đường uống để điều trị duy trì", BS. Hiếu cho biết.
Trong một số trường hợp nặng, khi huyết khối lớn gây hiệu ứng khối choán chỗ nhiều hoặc có xuất huyết não đe dọa tính mạng, bác sĩ có thể cân nhắc các biện pháp điều trị khác như phẫu thuật mở sọ giải áp hoặc can thiệp nội mạch lấy huyết khối.
Việc lựa chọn loại thuốc chống đông và thời gian điều trị duy trì sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây HKTMN và yếu tố nguy cơ của từng người bệnh cụ thể. Do đó, bệnh nhân cần tuyệt đối tuân thủ theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
Tiên lượng của bệnh
BS. Hiếu nhấn mạnh: "Chẩn đoán và điều trị HKTMN ở giai đoạn sớm có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, đúng phác đồ, phần lớn bệnh nhân HKTMN có tiên lượng tốt, hồi phục hoàn toàn hoặc để lại ít di chứng".
Tuy nhiên, BS cũng cảnh báo: "Trong những trường hợp bệnh nặng, chẩn đoán muộn, đặc biệt khi đã có tổn thương nhu mô não rộng hoặc xuất huyết não lớn, tiên lượng sẽ rất dè dặt, tỷ lệ tử vong và tàn phế cao."
Ở người bệnh có ít nhất 1 trong các yếu tố nguy cơ như nữ trẻ tuổi, có thai, có biểu hiện đau đầu bất thường, tăng dần, đặc biệt nếu kèm co giật hoặc rối loạn ý thức cần đến khám ngay tại cơ sở y tế. Trong quá trình khám bệnh, người bệnh chú ý khai báo các yếu tố nguy cơ kể trên (nếu có) để thuận lợi cho chẩn đoán và điều trị.
Huyết khối tĩnh mạch não là một bệnh lý cần được cộng đồng quan tâm đúng mức. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ, và nhanh chóng tìm kiếm sự chăm sóc y tế chuyên sâu là chìa khóa để cải thiện tiên lượng và giảm thiểu gánh nặng do bệnh gây ra. Nếu có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ để được tư vấn và thăm khám kịp thời.
Huyết khối tĩnh mạch não là gì?
ThS.BS. Đinh Trung Hiếu giải thích: "Huyết khối tĩnh mạch não (HKTMN) là tình trạng hình thành cục máu đông bên trong hệ thống tĩnh mạch của não. Các tĩnh mạch này có vai trò dẫn lưu máu từ não trở về tim. Khi cục máu đông xuất hiện, nó sẽ gây tắc nghẽn, cản trở dòng chảy của máu, dẫn đến ứ trệ tuần hoàn. Hậu quả là tăng áp lực nội sọ và có thể gây tổn thương nhu mô não."
Huyết khối tĩnh mạch não khác biệt ra sao với đột quỵ thông thường?
Nhiều người có thể nhầm lẫn HKTMN với đột quỵ, tuy nhiên, đây là hai bệnh lý có những điểm khác biệt căn bản.
Tần suất mắc bệnh: "Đột quỵ là bệnh lý rất phổ biến, là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế trên toàn cầu. Ngược lại, HKTMN là một bệnh lý hiếm gặp, chỉ chiếm khoảng 0,5-1% tổng số các trường hợp đột quỵ," BS. Hiếu cho biết.
Cơ chế bệnh sinh: Đột quỵ thường được chia thành hai thể chính: đột quỵ thiếu máu não (do tắc nghẽn động mạch cấp máu cho não) và đột quỵ chảy máu não (do vỡ mạch máu não). Trong khi đó, HKTMN là tình trạng huyết khối gây tắc nghẽn hệ thống tĩnh mạch dẫn lưu máu từ não đi ra ngoài.
Diễn biến bệnh: Đột quỵ thường khởi phát đột ngột, các triệu chứng xuất hiện nhanh và thường nặng ngay từ đầu. Ngược lại, HKTMN thường có diễn biến nặng tăng dần trong vài ngày, khiến việc nhận biết sớm đôi khi gặp khó khăn.
Dấu hiệu cảnh báo "vàng" của Huyết khối tĩnh mạch não
Theo BS. Trung Hiếu, cơ chế bệnh sinh của HKTMN liên quan đến việc cục máu đông cản trở dòng máu tĩnh mạch, khiến áp lực trong não tăng dần. BS. Hiếu ví von, "HKTMN giống như một hồ thủy điện. Nước từ thượng nguồn (máu động mạch) vẫn đổ vào hồ bình thường, nhưng cửa xả của đập (hệ thống tĩnh mạch) lại gặp sự cố tắc nghẽn. Điều này làm nước trong hồ ứ lại, mực nước dâng cao dần, gây tăng áp lực lên thành đập hoặc thậm chí gây tràn hoặc vỡ đập. Trên lâm sàng, điều này thường biểu hiện bằng triệu chứng đau đầu với mức độ tăng dần trong vài ngày".
BS. Trung Hiếu nhấn mạnh: "Nếu tình trạng tắc nghẽn này không được giải quyết kịp thời, lượng nước trong hồ (áp lực nội sọ) dâng quá cao có thể gây tràn bờ hoặc thậm chí vỡ đập, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Lúc này, tương ứng với hiện tượng tăng áp lực nội sọ nặng, có thể gây chảy máu não hoặc tổn thương não lan rộng."
Các triệu chứng nghi ngờ HKTMN mà người bệnh cần lưu ý:
Đau đầu: Đây thường là triệu chứng xuất hiện sớm nhất và nổi bật nhất. Đặc điểm là đau đầu liên tục, mức độ đau tăng dần qua từng ngày, đau nhiều hơn về đêm và thường không đáp ứng hoặc đáp ứng kém với các thuốc giảm đau thông thường.
Buồn nôn, nôn: Thường đi kèm với đau đầu do tăng áp lực nội sọ.
Nhìn mờ hai mắt tăng dần: Do phù gai thị hoặc tổn thương dây thần kinh thị giác.
Co giật: Có thể là co giật cục bộ hoặc toàn thể.
Yếu liệt tay chân: Tùy thuộc vào vị trí tĩnh mạch bị tắc và vùng não bị ảnh hưởng.
Nặng hơn: Suy giảm ý thức, lơ mơ, thậm chí hôn mê.
Ai có nguy cơ cao mắc Huyết khối tĩnh mạch não?
Khác với các yếu tố nguy cơ thường thấy của đột quỵ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, HKTMN có những nhóm đối tượng nguy cơ đặc biệt hơn. BS. Hiếu liệt kê:
Phụ nữ có thai hoặc trong giai đoạn hậu sản (6 tuần sau sinh).
Người lạm dụng thuốc tránh thai kéo dài quá mức (không có chỉ định của bác sĩ).
Người có tình trạng nhiễm khuẩn vùng đầu - mặt - cổ (như viêm tai xương chũm, viêm xoang).
Mắc các bệnh lý tự miễn (ví dụ: lupus ban đỏ hệ thống, hội chứng kháng phospholipid).
Bệnh nhân ung thư.
Người nhiễm COVID-19 (đã có những báo cáo về mối liên hệ này).
Một số bệnh lý về đông máu di truyền hoặc mắc phải.
Tuy nhiên, các yếu tố trên đây được coi là yếu tố nguy cơ vì tỷ lệ gặp cao hơn ở người bệnh HKTMN, nhưng không được được gọi là nguyên nhân.
Chẩn đoán và điều trị Huyết khối tĩnh mạch não
"Khi có các dấu hiệu nghi ngờ HKTMN, đặc biệt nếu thuộc nhóm đối tượng có yếu tố nguy cơ cao kể trên, người bệnh cần đến khám ngay tại các cơ sở y tế có chuyên khoa Đột quỵ hoặc Thần kinh để được chẩn đoán và can thiệp sớm nhất," BS. Hiếu khuyến cáo.
Chẩn đoán:
Việc chẩn đoán sớm HKTMN đôi khi rất khó khăn chỉ dựa trên triệu chứng lâm sàng vì bệnh có thể diễn biến từ từ và triệu chứng không đặc hiệu.
"Tiêu chuẩn để chẩn đoán xác định HKTMN là chụp cắt lớp vi tính (CT-scan) hoặc cộng hưởng từ (MRI) sọ não có tiêm thuốc cản quang/đối quang từ, với các chuỗi xung đặc biệt để khảo sát hệ thống tĩnh mạch não. Các phương pháp này giúp phát hiện cục máu đông và đánh giá mức độ ảnh hưởng lên nhu mô não," BS. Hiếu chia sẻ.
Điều trị:
Mục tiêu chính là làm tan cục máu đông, tái thông dòng chảy tĩnh mạch và ngăn ngừa biến chứng.
"Liệu pháp điều trị tiêu chuẩn hiện nay là sử dụng thuốc chống đông. Trong giai đoạn cấp, bệnh nhân thường được dùng thuốc chống đông đường tiêm. Sau đó, sẽ chuyển sang thuốc chống đông đường uống để điều trị duy trì", BS. Hiếu cho biết.
Trong một số trường hợp nặng, khi huyết khối lớn gây hiệu ứng khối choán chỗ nhiều hoặc có xuất huyết não đe dọa tính mạng, bác sĩ có thể cân nhắc các biện pháp điều trị khác như phẫu thuật mở sọ giải áp hoặc can thiệp nội mạch lấy huyết khối.
Việc lựa chọn loại thuốc chống đông và thời gian điều trị duy trì sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây HKTMN và yếu tố nguy cơ của từng người bệnh cụ thể. Do đó, bệnh nhân cần tuyệt đối tuân thủ theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
Tiên lượng của bệnh
BS. Hiếu nhấn mạnh: "Chẩn đoán và điều trị HKTMN ở giai đoạn sớm có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, đúng phác đồ, phần lớn bệnh nhân HKTMN có tiên lượng tốt, hồi phục hoàn toàn hoặc để lại ít di chứng".
Tuy nhiên, BS cũng cảnh báo: "Trong những trường hợp bệnh nặng, chẩn đoán muộn, đặc biệt khi đã có tổn thương nhu mô não rộng hoặc xuất huyết não lớn, tiên lượng sẽ rất dè dặt, tỷ lệ tử vong và tàn phế cao."
Ở người bệnh có ít nhất 1 trong các yếu tố nguy cơ như nữ trẻ tuổi, có thai, có biểu hiện đau đầu bất thường, tăng dần, đặc biệt nếu kèm co giật hoặc rối loạn ý thức cần đến khám ngay tại cơ sở y tế. Trong quá trình khám bệnh, người bệnh chú ý khai báo các yếu tố nguy cơ kể trên (nếu có) để thuận lợi cho chẩn đoán và điều trị.
Huyết khối tĩnh mạch não là một bệnh lý cần được cộng đồng quan tâm đúng mức. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ, và nhanh chóng tìm kiếm sự chăm sóc y tế chuyên sâu là chìa khóa để cải thiện tiên lượng và giảm thiểu gánh nặng do bệnh gây ra. Nếu có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ để được tư vấn và thăm khám kịp thời.
