Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

Chỉ còn lại khoảng 10 cá thể cá heo vaquita, nhưng các nhà khoa học cho biết vẫn còn hy vọng. Số phận của chúng phần lớn phụ thuộc vào chính phủ Mexico.
Khi các nhà khoa học lên kế hoạch cho một chuyến thám hiểm Mexico vào mùa thu này, nhằm kiểm đếm một trong những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới - loài cá heo nhút nhát mang tên cá heo California (vaquita). Họ lo sợ rằng nhiều khả năng sẽ không còn một cá thể nào sống sót nữa. Cuộc khảo sát lần cuối cùng vào năm 2019 ước tính rằng chỉ còn lại khoảng 10 cá thể.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Một bức ảnh gia đình của Leonardo Angulo với một con vaquita đã chết tại nhà của ông ở Santa Clara, Mexico, vào năm 2004

Loài cá sắp biến mất khỏi trái đất​

Cùng thời điểm đó, ngư dân trong vùng đang chuẩn bị ra khơi với những tấm lưới đánh bắt không đúng quy chuẩn. Các nhà khoa học cho rằng đây chính là nguyên nhân khiến loài cá heo rụt rè này tiến đến bờ tuyệt chủng. Những “bức tường” lưới treo thẳng đứng dưới bề mặt nước, sâu hơn 6 mét, có chiều dài bằng vài sân bóng đá. Được gọi là lưới rê, nó được dùng để bẫy tôm và cá.
Chúng khiến cá heo California bị mắc, làm các loài động vật có vú khác chết đuối. Các nhà khoa học cho hay, lưới đánh bắt là nguyên nhân duy nhất cho sự suy giảm thảm khốc của loài sinh vật này, nhưng loại bỏ nó thực sự là một thách thức.
Trong bối cảnh khủng hoảng đa dạng sinh học toàn cầu, với ước tính hàng triệu loài bị đe dọa tuyệt chủng, câu chuyện về vaquita đã cho thấy những giải pháp thật sự rõ ràng. Trong trường hợp này là ngăn chặn đánh bắt bất hợp pháp, đòi hỏi ý chí chính trị, thi hành luật lệ, sự tham gia sâu sắc với các cộng đồng địa phương để đáp ứng hài hòa nhu cầu của con người lẫn động vật.
Ramón Franco Díaz, chủ tịch liên đoàn các hợp tác xã đánh bắt cá ở San Felipe, một thị trấn gần với môi trường sống của cá heo vaquita, cho biết: “Chính phủ vẫn chưa đưa ra một giải pháp hoặc một cách thức hiệu quả để hỗ trợ, nếu chúng tôi ngừng đánh bắt cá bất hợp pháp. Lũ trẻ cần thức ăn và quần áo”.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Các ngư dân sử dụng lưới rê để đánh bắt tôm ở Vịnh California vào ngày 19 tháng 10. Loại lưới này bị cấm nhưng vẫn được sử dụng rộng rãi
Kết quả khảo sát bước đầu về cá heo vaquita năm nay, được hoàn thành vào đầu tháng 11, cho thấy loài động vật này vẫn sẽ tồn tại nhưng là trên “lưỡi dao”. Các chuyên gia về động vật có vú biển cho biết, khả năng phục hồi là khả thi nhưng đó là chỉ khi môi trường sống của chúng không còn lưới rê.
Tình trạng đánh bắt bất hợp pháp trong khu vực vẫn đang diễn ra phổ biến và công khai. Ngay cả khi một nhóm các nhà khoa học từ Mexico và Hoa Kỳ đến San Felipe cho đợt rà soát năm nay, tình trạng dường như vẫn không suy giảm.
Quần thể vaquita đã giảm mạnh từ con số ước tính khoảng 600 cá thể vào năm 1997 xuống còn khoảng 10 cá thể vào năm 2019. Có vài dấu hiệu cho thấy con số đang tăng trở lại từ “nền tảng” rất nhỏ, cuộc khảo sát năm 2019 đã ghi nhận 3 con non khỏe mạnh trong số vaquita còn lại. Kể từ đó, ít nhất một con vaquita đã chết trong lưới rê.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

San Felipe, Mexico, một thị trấn có khoảng 20.000 người trên Vịnh California
“Chúng sắp tuyệt chủng vì các hoạt động của con người, ngay cả khi chúng ta có thể tránh được hậu quả đó. Nhưng đó lại không được xem là ưu tiên”, Jorge Urbán Ramírez, nhà sinh vật học điều hành chương trình nghiên cứu động vật có vú biển tại Đại học Tự trị Baja California Sur cho biết.

Chính sách bảo vệ mềm yếu​

Để bảo vệ cá heo vaquita, chính phủ Mexico đã ra lệnh cấm lưới rê ở phần lớn vùng thượng lưu Vịnh California, nơi duy nhất loài động vật có vú sinh sống. Một lệnh khác là cấm tất cả hình thái đánh bắt cá ở một khu vực nhỏ hơn rất nhiều ở vịnh, được gọi chính thức là Khu vực không khoan nhượng.
Nhưng ở San Felipe dường như không tồn tại các quy tắc.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Tôm trên lưới rê Vịnh California. Vaquita và các động vật khác như rùa biển có thể mắc vào lưới và chết đuối
Vào mùa thu năm nay, những chiếc thuyền đánh cá công khai mang theo lưới vào vịnh. Vào ngày 3 tháng 11, các nhà khoa học đã đếm được 117 tàu đánh cá ở khu vực bị cấm lui tới chỉ trong một ngày, theo một báo cáo của The New York Times.
Khu vực cấm bao phủ khoảng 11,3 km x 24,1 km, yêu cầu “cấm bất kỳ loại tàu nào đi lại trong khu vực này, ngoại trừ tàu giám sát, nghiên cứu hoặc thu hồi lưới”. Lệnh cũng nêu rõ rằng “đánh bắt cá dưới bất kỳ hình thức nào đều bị ngăn cấm”.
Jonathan White, một nhà bảo tồn đã quyên góp tiền để tài trợ cho dự án khảo sát, đã ở trên một trong những con tàu trong một phần của thời gian nghiên cứu. Ông cho biết, vào hai ngày khác nhau trong tháng 10, ông đã đếm được hơn 65 tàu đánh cá, con số đủ để trừng trị thẳng tay trong khu vực cấm. Nhưng thay vào đó, không có điều gì xảy ra cả.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

Job Sánchez, một ngư dân cùng làm việc với các nhà khoa học, lấy lên một chiếc hydrophone được các nhà nghiên cứu sử dụng để lắng nghe âm thanh của vaquita vào tháng 10
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

Một bộ xương vaquita tại Bảo tàng Cá voi ở La Paz, Mexico
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

Một nhóm đánh cá kéo lưới rê lên khỏi mặt nước
Tương tự, vào cùng ngày trong tháng 11, khi các nhà khoa học đếm hơn 100 tàu thuyền trong khu vực cấm, không hề có dấu hiệu của việc cưỡng chế.
Trong thập kỷ qua, nhu cầu về một loại cá lớn có tên là totoaba đã khiến tình hình trở nên đặc biệt không ổn định. Tất cả việc đánh bắt cá totoaba - cũng là loài có nguy cơ tuyệt chủng - là bất hợp pháp. Nhưng bong bóng cá của nó lại có giá cao ở Trung Quốc vì những lợi ích sức khỏe, cho nên hoạt động buôn bán này đã thu hút tội phạm có tổ chức. Mặc dù nhiều ngư dân địa phương tránh xa totoaba, nhưng cám dỗ về tiền bạc vẫn rất lớn. Hôm Chủ nhật, các nhà chức trách đã thông báo về vụ bắt giữ 6 người liên quan đến buôn bán tototaba.
Các nhà khoa học cho biết tất cả loại lưới rê đều nguy hiểm đối với vaquita, nhưng loại lưới dùng cho totoaba thì đặc biệt nghiêm trọng. Chúng gây tử vong con vật vì hai loài này có kích cỡ tương đương nhau.
Được sự cho phép của nhà chức trách Mexico, hai nhóm vận động là Bảo tàng Cá voi và Hiệp hội Bảo tồn Sea Shepherd đã từng tuần tra trên vịnh, hòng loại bỏ các lưới rê không có người giám sát. Điều này khiến ngư dân tức giận vì họ phải vay tiền để mua thiết bị. Trong những năm gần đây, nhiều lần đụng độ ngày càng trở nên bạo lực, ngư dân tràn sang các tàu lớn trên biển và đôi khi bắn vào họ.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Rodrigo López Olivo về đến nhà ở San Felipe sau một ngày đi câu vào tháng Mười
Một ngư dân đã chết sau khi chiếc thuyền nhỏ của anh ta va chạm với tàu Sea Shepherd vào tháng 12. Một nhóm do ngư dân đánh bắt totoaba dẫn đầu đã nổi loạn, đốt cháy một thuyền đánh chặn cao tốc của hải quân, một thuyền khác và một số phương tiện. Bây giờ các nhóm bảo tồn không được phép gỡ lưới nữa mà chỉ được phép báo cáo về chúng.
Rodrigo López Olivo, người sử dụng lưới rê để đánh bắt tôm và các loài hợp pháp khác, nhớ lại đã nhìn thấy vaquita một vài lần trong 20 năm sinh sống trên vịnh của mình. Ông thấy những con cá heo vaquita tuyệt đẹp nhưng không nhìn thấy tương lai của chúng.
“Bạn để cả một thị trấn chết chỉ vì quan tâm cho 6 con vật ư?”, ông hỏi.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Tàu của Hiệp hội Bảo tồn Sea Shepherd, chiếc Sharpie, trong khu vực cấm vào tháng 10. Một ngư dân thiệt mạng sau khi thuyền của anh ta va chạm ở tốc độ cao với một tàu Sea Shepherd khác, Farley Mowat, trong khu vực năm ngoái

“Bạn phải cho chúng một cơ hội chiến đấu”​

Khám nghiệm tử thi cho thấy những con vaquita chết trong vịnh có xu hướng béo và khỏe mạnh, ngoại trừ bọt trong phổi tiết lộ nguyên nhân cái chết: chết đuối.
Vào năm 2017, các nhà khoa học đã cố gắng đưa một số cá heo vào môi trường nuôi nhốt, nhưng họ đã từ bỏ nỗ lực khi chúng trở nên căng thẳng, lo âu do tiếp xúc với con người đến mức một con đã chết.
Barbara Taylor, một nhà sinh vật học thuộc Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia, người đã làm việc trong lĩnh vực bảo tồn vaquita nhiều thập kỷ, cho biết số cá heo vaquita còn lại có xu hướng tránh lưới. “Những cá thể ngoài đó vẫn sống sót. Nhưng bạn phải cho chúng cơ hội để chiến đấu”, cô nói.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Các tàu đánh cá vào vịnh tại một điểm bất hợp pháp nhưng lại được sử dụng rộng rãi ở San Felipe
Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng các loài bị cô lập lâu năm có khả năng chống chịu với sự đa dạng di truyền thấp, có nghĩa là các vấn đề sức khỏe do giao phối cận huyết, thường là mối nguy hiểm gây suy giảm quần thể sẽ ít được quan tâm hơn.
Hoa Kỳ đã cấm sử dụng hải sản từ vùng Thượng Vịnh vì tình trạng cá vaquita, các quan chức cũng đang xem xét biện pháp tiếp theo. Kelly Milton, trợ lý đại diện thương mại Hoa Kỳ về môi trường và tài nguyên thiên nhiên cho biết: “Đây là điều mà chúng tôi rất nghiêm túc. Để mất cá heo vaquita sẽ rất thảm khốc”.
Dẫu vậy, tôm từ San Felipe hiện đang được vận chuyển đến các bang khác của Mexico, một số người dân địa phương nói có khả năng sản lượng đánh bắt đang bị trộn lẫn, kiểu gì thì tôm bị cấm cũng sẽ được vận chuyển đến Hoa Kỳ.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Ngư dân bỏ đi phần đầu tôm bắt trong vịnh. Một số người dân địa phương tin rằng cá vaquita đã biến mất, nhưng một cuộc khảo sát khoa học vào tháng 10 và đầu tháng 11 đã xác nhận sự hiện diện của chúng
Trong thập kỷ qua, ngư dân nhận được tiền trợ cấp để bám biển. Nhưng sau khi tổng thống đương nhiệm của Mexico, Andrés Manuel López Obrador, nhậm chức vào năm 2018, chương trình đó đã kết thúc và chính quyền đã chấp nhận lưới rê, ngư dân địa phương cho biết.
Randall Reeves, chủ tịch hội đồng khoa học quốc tế do Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế thành lập cho biết: “Cái chết của cá heo vaquita thể hiện sự thất bại trắng trợn, bao trùm nhà nước Mexico và thể chế của họ”.
Các quan chức môi trường Mexico tuyên bố rằng: “Chính phủ Mexico nhấn mạnh một cách rõ ràng mong muốn chăm sóc và bảo tồn đa dạng sinh học tự nhiên của đất nước chúng ta, đặc biệt quan tâm và tìm cách bảo tồn loài vaquita”. Đồng thời, họ cho rằng cần phải tính đến “phúc lợi của cộng đồng ngư dân”.
Tuy nhiên, một nhóm nhỏ ngư dân đang cố gắng đánh cá bằng các loại lưới thay thế đã gặp phải rào cản. Phương pháp này đánh bắt sản lượng ít hơn, nhưng một số ngư dân nghĩ rằng nó có ý nghĩa kinh tế nếu họ có thể bán tôm bền vững với giá cao. Tuy nhiên, không có thị trường nào như vậy được phát triển trong khu vực, và mùa này họ không thể xin giấy phép cho thiết bị đặc biệt.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con

Các ngư dân bắt gặp một con cá voi chết vào tháng 10. Giống như vaquita, cá voi có thể vướng vào ngư cụ và chết đuối, mặc dù nguyên nhân cái chết trong trường hợp này chưa được xác định
Một số người trong cộng đồng không muốn từ bỏ một loài mà họ coi là một phần di sản quốc gia của họ. Ismael Angulo, người lớn lên trong một gia đình đánh cá, nhớ lại một ngày vào năm 2004 khi cha của anh, Leonardo, qua đời năm 2016, đã mang về nhà một con cá heo vaquita mà ông đã tìm thấy nó chết nổi trên mặt nước.
“Nó cứ như thể là tìm thấy một nàng tiên cá vậy”, ông Angulo nói. Các chú và anh chị em họ của ông đã đến xem và cùng chụp bức ảnh. Nhiều năm sau, khi thấy một cuộc tranh luận trên mạng xã hội về việc liệu vaquita có tồn tại hay không (một số người dân địa phương nghĩ rằng đó chỉ là một chuyện thần thoại) thì ông ấy đã đăng bức ảnh. Một số ngư dân đã nổi giận vì ông ủng hộ quan điểm của các nhà khoa học, dẫu vậy ông vẫn không xóa bài đăng.
“Là con của một ngư dân, tôi muốn có một giải pháp cho cả ngư dân và các loài sinh vật”, ông Angulo nói.
Loài cá heo cực hiếm sắp tuyệt chủng, cả Trái Đất chỉ còn lại 10 con
Nguồn: The New York Times
 


Đăng nhập một lần thảo luận tẹt ga
Thành viên mới đăng
Top