Ngọc Yến
Writer
Một nghiên cứu lớn được công bố vào tháng 4 năm 2025 trên tạp chí JAMA Internal Medicine đã cảnh báo rằng chụp cắt lớp vi tính (CT) có thể là nguyên nhân tiềm ẩn gây ra khoảng 5% tổng số ca ung thư mới được chẩn đoán hàng năm tại Hoa Kỳ. Công trình nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm chuyên gia tại Đại học California, San Francisco (UCSF), dựa trên dữ liệu từ 93 triệu lượt chụp CT trên khoảng 61,5 triệu bệnh nhân trong năm 2023 (không bao gồm các ca chụp trong năm cuối đời).
Nghiên cứu sử dụng mô hình tính toán liều bức xạ chi tiết theo từng vùng cơ thể và nhóm tuổi, từ đó ước tính rằng khoảng 103.000 trường hợp ung thư có thể phát sinh do phơi nhiễm bức xạ từ chụp CT. Con số này tương đương gần 1/20 tổng số ca ung thư mới hàng năm – một tỷ lệ đáng lo ngại trong bối cảnh sử dụng CT ngày càng phổ biến trong thực hành lâm sàng.
Các nhà nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh rằng nguy cơ ung thư tăng cao rõ rệt ở trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên – nhóm có các mô đang phát triển nhanh và thời gian phơi nhiễm dài hơn trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, số ca ung thư tuyệt đối cao nhất lại nằm ở nhóm người trưởng thành, vốn chiếm phần lớn các chỉ định chụp CT trong hệ thống y tế hiện nay.
Một số loại ung thư thường gặp nhất do bức xạ từ chụp CT bao gồm ung thư phổi, đại trực tràng, bàng quang, bệnh bạch cầu, và ở nữ giới là ung thư vú. Đáng chú ý, các vùng chụp có nguy cơ cao nhất gây ung thư bao gồm bụng và xương chậu, tiếp theo là ngực – nơi thường xuyên được chỉ định chụp trong các tình huống cấp cứu và theo dõi bệnh lý mạn tính.
Trước nguy cơ này, các chuyên gia khuyến nghị nên hạn chế sử dụng chụp CT trong trường hợp không thực sự cần thiết, đặc biệt là ở người không có triệu chứng hoặc yếu tố nguy cơ cao. Các hình thức kiểm tra sức khỏe định kỳ không nên bao gồm chụp CT như một thành phần tiêu chuẩn. Nếu cần sử dụng CT trong chẩn đoán hay sàng lọc, nên áp dụng nguyên tắc ALARA (“As Low As Reasonably Achievable”) – đảm bảo liều bức xạ thấp nhất có thể mà vẫn đạt hiệu quả chẩn đoán.
Bên cạnh đó, các phương pháp thay thế không sử dụng bức xạ như siêu âm hoặc cộng hưởng từ (MRI) cần được ưu tiên xem xét khi có thể. Việc chuẩn hóa liều lượng chụp CT và xây dựng hướng dẫn lâm sàng rõ ràng, đặc biệt trong nhi khoa và tầm soát ung thư, được xem là chiến lược quan trọng nhằm giảm thiểu nguy cơ ung thư do y iatrogenic – ung thư do can thiệp y tế.
Nghiên cứu sử dụng mô hình tính toán liều bức xạ chi tiết theo từng vùng cơ thể và nhóm tuổi, từ đó ước tính rằng khoảng 103.000 trường hợp ung thư có thể phát sinh do phơi nhiễm bức xạ từ chụp CT. Con số này tương đương gần 1/20 tổng số ca ung thư mới hàng năm – một tỷ lệ đáng lo ngại trong bối cảnh sử dụng CT ngày càng phổ biến trong thực hành lâm sàng.
Các nhà nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh rằng nguy cơ ung thư tăng cao rõ rệt ở trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên – nhóm có các mô đang phát triển nhanh và thời gian phơi nhiễm dài hơn trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, số ca ung thư tuyệt đối cao nhất lại nằm ở nhóm người trưởng thành, vốn chiếm phần lớn các chỉ định chụp CT trong hệ thống y tế hiện nay.
Một số loại ung thư thường gặp nhất do bức xạ từ chụp CT bao gồm ung thư phổi, đại trực tràng, bàng quang, bệnh bạch cầu, và ở nữ giới là ung thư vú. Đáng chú ý, các vùng chụp có nguy cơ cao nhất gây ung thư bao gồm bụng và xương chậu, tiếp theo là ngực – nơi thường xuyên được chỉ định chụp trong các tình huống cấp cứu và theo dõi bệnh lý mạn tính.
Trước nguy cơ này, các chuyên gia khuyến nghị nên hạn chế sử dụng chụp CT trong trường hợp không thực sự cần thiết, đặc biệt là ở người không có triệu chứng hoặc yếu tố nguy cơ cao. Các hình thức kiểm tra sức khỏe định kỳ không nên bao gồm chụp CT như một thành phần tiêu chuẩn. Nếu cần sử dụng CT trong chẩn đoán hay sàng lọc, nên áp dụng nguyên tắc ALARA (“As Low As Reasonably Achievable”) – đảm bảo liều bức xạ thấp nhất có thể mà vẫn đạt hiệu quả chẩn đoán.
Bên cạnh đó, các phương pháp thay thế không sử dụng bức xạ như siêu âm hoặc cộng hưởng từ (MRI) cần được ưu tiên xem xét khi có thể. Việc chuẩn hóa liều lượng chụp CT và xây dựng hướng dẫn lâm sàng rõ ràng, đặc biệt trong nhi khoa và tầm soát ung thư, được xem là chiến lược quan trọng nhằm giảm thiểu nguy cơ ung thư do y iatrogenic – ung thư do can thiệp y tế.
