Mạnh Quân
Writer
Trong hơn hai thập niên qua, API thường được hiểu như một công cụ kỹ thuật cho phép các hệ thống công nghệ thông tin trao đổi dữ liệu với nhau, gọi một cách nôm na là cổng kết nối dữ liệu. Cách định nghĩa này không sai, nhưng ngày càng trở nên không đủ. Trong bối cảnh dữ liệu trở thành tài nguyên chiến lược và các nền kinh tế số vận hành dựa trên nền tảng, API đã vượt xa vai trò của một “cổng kết nối dữ liệu”, để trở thành một thiết chế hạ tầng định hình cách tổ chức vận hành, phân phối quyền lực và tạo ra giá trị trong toàn bộ hệ sinh thái số.
Về mặt khái niệm, API, viết tắt của Application Programming Interface, là tập hợp các quy tắc cho phép một hệ thống truy cập có kiểm soát vào chức năng hoặc dữ liệu của hệ thống khác. Ở giai đoạn đầu của chính phủ điện tử và số hóa doanh nghiệp, API chủ yếu được sử dụng để truyền dữ liệu từ hệ thống này sang hệ thống kia, thay thế cho việc nhập liệu thủ công hoặc trao đổi giấy tờ. Trong logic đó, API được ví như một cánh cửa kỹ thuật, mở ra để dữ liệu đi qua.
Tuy nhiên, cách nhìn này phản ánh tư duy của một giai đoạn mà trọng tâm vẫn là số hóa quy trình cũ, chứ chưa phải tái cấu trúc cách hệ thống vận hành. Khi dữ liệu ngày càng gắn với quyền ra quyết định, với tự động hóa và với các mô hình dịch vụ mới, API không còn chỉ “dẫn dữ liệu”, mà trực tiếp tham gia vào việc tổ chức quyền truy cập, phân quyền trách nhiệm và điều phối tương tác giữa các chủ thể.
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Research Policy năm 2023 của nhóm học giả Anh và châu Âu đã chỉ ra rằng web API đóng vai trò như “đơn vị cấu trúc” của các hệ sinh thái đổi mới số. Theo nghiên cứu này, API không chỉ truyền dữ liệu, mà còn xác lập cách các tổ chức phối hợp chức năng, kết nối dịch vụ và cùng tạo ra giá trị trong mạng lưới liên tổ chức. Nói cách khác, API trở thành hạ tầng cho đổi mới, chứ không chỉ là đường ống kỹ thuật.
Cùng quan điểm đó, các báo cáo của Gartner và McKinsey trong thập niên qua đã phổ biến khái niệm “API Economy”, coi API là một tài sản chiến lược tương tự như hạ tầng giao thông hay thị trường tài chính. Trong nền kinh tế API, doanh nghiệp và cơ quan nhà nước không chỉ chia sẻ dữ liệu, mà mở ra năng lực vận hành của mình cho đối tác và bên thứ ba, từ đó hình thành các dịch vụ mới, mô hình kinh doanh mới và chuỗi giá trị mới. Ở đây, API đóng vai trò như một giao diện kinh tế, nơi các tương tác được chuẩn hóa, đo lường và kiểm soát.
Chính ở điểm này, cách hiểu API như một “cổng kết nối dữ liệu” bộc lộ hạn chế. Cách gọi này vô tình thu hẹp API vào vai trò truyền dẫn, trong khi bỏ qua các chiều cạnh quan trọng như phân quyền truy cập, tự động hóa quyết định và khả năng giám sát. Trong thực tế, API quyết định dữ liệu nào được dùng để xác minh, dữ liệu nào được dùng để ra quyết định, và quyết định đó được thực hiện bởi con người hay hệ thống.
Nhiều học giả nghiên cứu về quản trị thuật toán đã chỉ ra rằng các hạ tầng kỹ thuật như API chính là nơi “luật lệ được mã hóa”. Frank Pasquale, giáo sư Luật trường Cornell Hoa Kỳ trong các công trình về xã hội thuật toán, cho rằng quyền lực ngày càng được thực thi thông qua thiết kế hệ thống, thay vì chỉ thông qua văn bản pháp luật. Sandra Wachter và các đồng tác giả cũng lập luận rằng cách các giao diện kỹ thuật được thiết kế có ảnh hưởng trực tiếp đến tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và khả năng bảo vệ quyền của người sử dụng.
Từ góc độ này, API không chỉ là công cụ hỗ trợ thực thi chính sách, mà là một phần của chính sách. Khi API được thiết kế theo một cách nhất định, nó có thể rút ngắn hoặc kéo dài quy trình, mở rộng hoặc thu hẹp quyền tiếp cận, và thậm chí định hình hành vi của người dùng và cán bộ vận hành. Do đó, API mang bản chất thể chế, dù được triển khai dưới hình thức kỹ thuật.
Việc tiếp tục nhìn API chủ yếu như “cổng kết nối dữ liệu” phản ánh một tư duy quản lý tập trung vào hạ tầng hơn là vận hành. Tư duy này phù hợp với giai đoạn xây dựng nền móng số, nhưng không còn đủ cho giai đoạn mà Nhà nước và doanh nghiệp hướng tới vận hành thông minh, tự động hóa và dựa trên dữ liệu thời gian thực.
Trong bối cảnh đó, API cần được nhìn nhận như một thiết chế vận hành của kỷ nguyên số. Nó là nơi dữ liệu được kích hoạt, quyền lực được phân phối và trách nhiệm được gắn với từng tương tác. Chỉ khi vượt qua cách hiểu giản lược về API như một “cổng dữ liệu”, các chiến lược số mới có thể chạm đến phần cốt lõi của quản trị hiện đại, nơi công nghệ không chỉ hỗ trợ, mà trực tiếp tham gia vào cách xã hội được vận hành.
Về mặt khái niệm, API, viết tắt của Application Programming Interface, là tập hợp các quy tắc cho phép một hệ thống truy cập có kiểm soát vào chức năng hoặc dữ liệu của hệ thống khác. Ở giai đoạn đầu của chính phủ điện tử và số hóa doanh nghiệp, API chủ yếu được sử dụng để truyền dữ liệu từ hệ thống này sang hệ thống kia, thay thế cho việc nhập liệu thủ công hoặc trao đổi giấy tờ. Trong logic đó, API được ví như một cánh cửa kỹ thuật, mở ra để dữ liệu đi qua.
Tuy nhiên, cách nhìn này phản ánh tư duy của một giai đoạn mà trọng tâm vẫn là số hóa quy trình cũ, chứ chưa phải tái cấu trúc cách hệ thống vận hành. Khi dữ liệu ngày càng gắn với quyền ra quyết định, với tự động hóa và với các mô hình dịch vụ mới, API không còn chỉ “dẫn dữ liệu”, mà trực tiếp tham gia vào việc tổ chức quyền truy cập, phân quyền trách nhiệm và điều phối tương tác giữa các chủ thể.
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Research Policy năm 2023 của nhóm học giả Anh và châu Âu đã chỉ ra rằng web API đóng vai trò như “đơn vị cấu trúc” của các hệ sinh thái đổi mới số. Theo nghiên cứu này, API không chỉ truyền dữ liệu, mà còn xác lập cách các tổ chức phối hợp chức năng, kết nối dịch vụ và cùng tạo ra giá trị trong mạng lưới liên tổ chức. Nói cách khác, API trở thành hạ tầng cho đổi mới, chứ không chỉ là đường ống kỹ thuật.
Cùng quan điểm đó, các báo cáo của Gartner và McKinsey trong thập niên qua đã phổ biến khái niệm “API Economy”, coi API là một tài sản chiến lược tương tự như hạ tầng giao thông hay thị trường tài chính. Trong nền kinh tế API, doanh nghiệp và cơ quan nhà nước không chỉ chia sẻ dữ liệu, mà mở ra năng lực vận hành của mình cho đối tác và bên thứ ba, từ đó hình thành các dịch vụ mới, mô hình kinh doanh mới và chuỗi giá trị mới. Ở đây, API đóng vai trò như một giao diện kinh tế, nơi các tương tác được chuẩn hóa, đo lường và kiểm soát.
Chính ở điểm này, cách hiểu API như một “cổng kết nối dữ liệu” bộc lộ hạn chế. Cách gọi này vô tình thu hẹp API vào vai trò truyền dẫn, trong khi bỏ qua các chiều cạnh quan trọng như phân quyền truy cập, tự động hóa quyết định và khả năng giám sát. Trong thực tế, API quyết định dữ liệu nào được dùng để xác minh, dữ liệu nào được dùng để ra quyết định, và quyết định đó được thực hiện bởi con người hay hệ thống.
Nhiều học giả nghiên cứu về quản trị thuật toán đã chỉ ra rằng các hạ tầng kỹ thuật như API chính là nơi “luật lệ được mã hóa”. Frank Pasquale, giáo sư Luật trường Cornell Hoa Kỳ trong các công trình về xã hội thuật toán, cho rằng quyền lực ngày càng được thực thi thông qua thiết kế hệ thống, thay vì chỉ thông qua văn bản pháp luật. Sandra Wachter và các đồng tác giả cũng lập luận rằng cách các giao diện kỹ thuật được thiết kế có ảnh hưởng trực tiếp đến tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và khả năng bảo vệ quyền của người sử dụng.
Từ góc độ này, API không chỉ là công cụ hỗ trợ thực thi chính sách, mà là một phần của chính sách. Khi API được thiết kế theo một cách nhất định, nó có thể rút ngắn hoặc kéo dài quy trình, mở rộng hoặc thu hẹp quyền tiếp cận, và thậm chí định hình hành vi của người dùng và cán bộ vận hành. Do đó, API mang bản chất thể chế, dù được triển khai dưới hình thức kỹ thuật.
Việc tiếp tục nhìn API chủ yếu như “cổng kết nối dữ liệu” phản ánh một tư duy quản lý tập trung vào hạ tầng hơn là vận hành. Tư duy này phù hợp với giai đoạn xây dựng nền móng số, nhưng không còn đủ cho giai đoạn mà Nhà nước và doanh nghiệp hướng tới vận hành thông minh, tự động hóa và dựa trên dữ liệu thời gian thực.
Trong bối cảnh đó, API cần được nhìn nhận như một thiết chế vận hành của kỷ nguyên số. Nó là nơi dữ liệu được kích hoạt, quyền lực được phân phối và trách nhiệm được gắn với từng tương tác. Chỉ khi vượt qua cách hiểu giản lược về API như một “cổng dữ liệu”, các chiến lược số mới có thể chạm đến phần cốt lõi của quản trị hiện đại, nơi công nghệ không chỉ hỗ trợ, mà trực tiếp tham gia vào cách xã hội được vận hành.
