Tam Quốc Diễn Nghĩa, một trong "Tứ đại danh tác" của văn học Trung Hoa, đã khắc sâu vào tâm trí người đọc hình ảnh mối quan hệ khăng khít giữa Lưu Bị và Gia Cát Lượng. Từ những lần Lưu Bị "ba lần đến lều tranh" cho đến những kế sách thần kỳ của Khổng Minh giúp Thục Hán dựng nghiệp, tất cả đều được La Quán Trung khắc họa vô cùng sinh động. Tuy nhiên, theo Đài phát thanh Quốc tế Trung Quốc CRI, lịch sử lại kể một câu chuyện khác, cho thấy mối quan hệ giữa hai nhân vật này không hề thân thiết như trong tiểu thuyết.
Các sử gia cho rằng, mối quan hệ giữa Lưu Bị và Gia Cát Lượng không hề thân thiết như trong tiểu thuyết. "Chính sử lại cho thấy quan hệ giữa Lưu Bị và Gia Cát Lượng không hề thân thiết như La Quán Trung cho khán giả thấy." Nhiều bằng chứng lịch sử cho thấy, Khổng Minh không phải là người được Lưu Bị trọng dụng nhất.
Trong chiến dịch Tây Xuyên, dù Gia Cát Lượng nắm giữ Kinh Châu, Lưu Bị vẫn tin tưởng Bàng Thống và Pháp Chính hơn. Thậm chí trong trận chiến Hán Trung, Pháp Chính mới là quân sư chủ chốt, trong khi Gia Cát Lượng chỉ phụ trách hậu cần. Vị trí của Gia Cát Lượng trong lòng Lưu Bị luôn đứng sau Pháp Chính, điều này thể hiện rõ qua việc Lưu Bị không hề tham khảo ý kiến của ông trong chiến dịch đánh Ngô, dẫn đến thất bại thảm hại. Sau trận chiến, Gia Cát Lượng đã thốt lên: "Nếu Pháp Chính ở đây tất khuyên được Chủ không tiến quân sang phía đông, giờ tiến quân sang đông, tất rơi vào hiểm nguy", càng khẳng định thêm nhận định này.
Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt giữa tiểu thuyết và chính sử? Các học giả đưa ra nhiều giả thuyết. Thứ nhất, tư duy chiến lược của Lưu Bị và Gia Cát Lượng có sự khác biệt. Lưu Bị là người thực dụng, muốn nhanh chóng chiếm cứ một vùng đất để xưng vương, trong khi Gia Cát Lượng lại có tầm nhìn xa hơn, chủ trương liên kết với Ngô để củng cố quyền lực.
Thứ hai, mối quan hệ giữa Gia Cát Lượng và anh trai ông - Gia Cát Cẩn, một trọng thần của Đông Ngô, khiến Lưu Bị e dè và nghi ngờ. "Độc thiên niên luận" của Vương Phu Chi cũng cho rằng: "Lưu Bị không tin Gia Cát Lượng bằng Quan Vũ vì nghi ngờ mối quan hệ giữa Lượng và Đông Ngô. Thậm chí, Lưu Bị còn nghi Lượng thông đồng với Tử Du." Theo Vương Phu Chi, việc Lưu Bị gửi gắm Lưu Thiện cho Gia Cát Lượng trước khi qua đời chỉ là một hành động bất đắc dĩ, bởi khi đó mâu thuẫn nội bộ căng thẳng, và Gia Cát Lượng là người duy nhất đủ năng lực để phò tá ấu chúa. "Việc ông ta gửi Lưu Thiện ở Bạch Đế Thành, để Gia Cát Lượng nhận làm con nuôi cũng chỉ là bất đắc dĩ. Bấy giờ Lưu Bị sắp lâm chung, mâu thuẫn giữa Ích Châu và Kinh Châu càng ngày càng căng thẳng nên cần tìm chỗ dựa cho con trai. Pháp Chính, Bàng Thống đều đã mất, chỉ còn Gia Cát Lượng đủ trình độ mà thôi."
Các sử gia cho rằng, mối quan hệ giữa Lưu Bị và Gia Cát Lượng không hề thân thiết như trong tiểu thuyết. "Chính sử lại cho thấy quan hệ giữa Lưu Bị và Gia Cát Lượng không hề thân thiết như La Quán Trung cho khán giả thấy." Nhiều bằng chứng lịch sử cho thấy, Khổng Minh không phải là người được Lưu Bị trọng dụng nhất.
Trong chiến dịch Tây Xuyên, dù Gia Cát Lượng nắm giữ Kinh Châu, Lưu Bị vẫn tin tưởng Bàng Thống và Pháp Chính hơn. Thậm chí trong trận chiến Hán Trung, Pháp Chính mới là quân sư chủ chốt, trong khi Gia Cát Lượng chỉ phụ trách hậu cần. Vị trí của Gia Cát Lượng trong lòng Lưu Bị luôn đứng sau Pháp Chính, điều này thể hiện rõ qua việc Lưu Bị không hề tham khảo ý kiến của ông trong chiến dịch đánh Ngô, dẫn đến thất bại thảm hại. Sau trận chiến, Gia Cát Lượng đã thốt lên: "Nếu Pháp Chính ở đây tất khuyên được Chủ không tiến quân sang phía đông, giờ tiến quân sang đông, tất rơi vào hiểm nguy", càng khẳng định thêm nhận định này.
Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt giữa tiểu thuyết và chính sử? Các học giả đưa ra nhiều giả thuyết. Thứ nhất, tư duy chiến lược của Lưu Bị và Gia Cát Lượng có sự khác biệt. Lưu Bị là người thực dụng, muốn nhanh chóng chiếm cứ một vùng đất để xưng vương, trong khi Gia Cát Lượng lại có tầm nhìn xa hơn, chủ trương liên kết với Ngô để củng cố quyền lực.
Thứ hai, mối quan hệ giữa Gia Cát Lượng và anh trai ông - Gia Cát Cẩn, một trọng thần của Đông Ngô, khiến Lưu Bị e dè và nghi ngờ. "Độc thiên niên luận" của Vương Phu Chi cũng cho rằng: "Lưu Bị không tin Gia Cát Lượng bằng Quan Vũ vì nghi ngờ mối quan hệ giữa Lượng và Đông Ngô. Thậm chí, Lưu Bị còn nghi Lượng thông đồng với Tử Du." Theo Vương Phu Chi, việc Lưu Bị gửi gắm Lưu Thiện cho Gia Cát Lượng trước khi qua đời chỉ là một hành động bất đắc dĩ, bởi khi đó mâu thuẫn nội bộ căng thẳng, và Gia Cát Lượng là người duy nhất đủ năng lực để phò tá ấu chúa. "Việc ông ta gửi Lưu Thiện ở Bạch Đế Thành, để Gia Cát Lượng nhận làm con nuôi cũng chỉ là bất đắc dĩ. Bấy giờ Lưu Bị sắp lâm chung, mâu thuẫn giữa Ích Châu và Kinh Châu càng ngày càng căng thẳng nên cần tìm chỗ dựa cho con trai. Pháp Chính, Bàng Thống đều đã mất, chỉ còn Gia Cát Lượng đủ trình độ mà thôi."
