Tổng giám đốc Samsung Electronics đã gặp gỡ Thủ tướng chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính và thông báo khoản đầu tư 850 triệu USD để sản xuất các thành phần bán dẫn ở tỉnh Thái Nguyên vào ngày 5/8/2022.
Khoản đầu tư đó sẽ đưa Việt Nam trở thành một trong 4 quốc gia cùng với Hàn Quốc, Trung Quốc và Mỹ tham gia sản xuất bán dẫn cho nhà máy chip nhớ lớn nhất thế giới của Samsung. Lựa chọn Việt Nam so với nhiều quốc gia phát triển hơn nói lên nhiều điều về tầm quan trọng đang tăng của đất nước trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.
Việt Nam không phải gương mặt mới trong ngành bán dẫn. Nhà máy bán dẫn đầu tiên của Việt Nam là Z181 đã thành lập vào năm 1979 để sản xuất và xuất khẩu các linh kiện bán dẫn cho khối các quốc gia Đông Âu trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết và cấm vận thương mại đã đặt dấu chấm hết cho nỗ lực đầu tiên của Việt Nam trong việc phát triển khả năng làm bán dẫn.
Tuy nhiên, mong muốn tham gia vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu chưa bao giờ tắt. Đối với các nhà lãnh đạo Việt Nam, chất bán dẫn đại diện cho cả cơ hội kinh tế và lợi ích an ninh quốc gia. Tham gia vào chuỗi giá trị bán dẫn có nghĩa là Việt Nam có cơ hội thâm nhập vào thị trường toàn cầu được dự báo đạt 1,4 nghìn tỷ USD vào năm 2029 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm 12%. Tham gia ngành bán dẫn còn giúp tăng cường kỹ năng và trình độ công nghệ của đất nước, thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghệ cao có liên quan đến bán dẫn và nâng cao giá trị gia tăng bản địa trong lĩnh vực sản xuất điện tử.
Ngành bán dẫn còn là một vấn đề của an ninh quốc gia. Sự phụ thuộc vào chip nhập khẩu khiến cơ sở hạ tầng quan trọng của Việt Nam dễ bị gián đoạn chuỗi cung ứng và tiềm ẩn nguy cơ bị cài đặt phần mềm độc hại.
Các chính sách công nghiệp và công nghệ của Việt Nam luôn dành những ưu đãi cao nhất cho các dự án công nghệ cao, bao gồm giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế bán hàng và miễn tiền thuê đất. Vào năm 2020, khi các công ty công nghệ tiếp tục rút khỏi Trung Quốc, Việt Nam đã thành lập một nhóm công tác đặc biệt để thu hút các khoản đầu tư vào công nghệ cao bằng cách đưa ra các ưu đãi linh hoạt. Các đời thủ tướng của Việt Nam đã gặp gỡ giám đốc điều hành của những gã khổng lồ công nghệ toàn cầu để khuyến khích đầu tư vào chất bán dẫn.
Những ưu đãi hào phóng không phải là lý do duy nhất khiến các công ty đa quốc gia đổ hàng tỷ đô la vào hệ sinh thái bán dẫn của Việt Nam. Một lợi thế của Việt Nam so với các nước láng giềng trong khu vực là có nguồn nhân lực kỹ thuật trẻ với chi phí tương đối thấp. Hơn 40% sinh viên tốt nghiệp đại học và cao đẳng của Việt Nam đang theo học chuyên ngành khoa học và kỹ thuật, và Việt Nam đã nằm trong top 10 quốc gia có nhiều sinh viên tốt nghiệp ngành kỹ thuật nhất.
Khi rủi ro của việc bỏ tất cả trứng vào rổ Trung Quốc, các công ty bán dẫn nhận thấy Việt Nam là một lựa chọn đầy hứa hẹn cho chiến lược “Trung Quốc cộng một” của họ. Cụm công nghệ sản xuất phía bắc của Việt Nam chỉ cách Thâm Quyến, trung tâm sản xuất của Trung Quốc, 12 giờ lái xe. Điều đó đảm bảo sự gián đoạn chuỗi cung ứng tối thiểu cho những người muốn đa dạng hóa.
Việt Nam cũng tự hào là một trong những nền kinh tế cởi mở nhất trên thế giới, với 15 hiệp định thương mại tự do, môi trường kinh doanh ngày càng cải thiện và một chính phủ tương đối ổn định với các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội rõ ràng. Tính trung lập về địa chính trị của quốc gia là một điểm cộng cho các công ty công nghệ đang tìm kiếm một địa điểm có rủi ro thấp để sản xuất và xuất khẩu.
Lĩnh vực bán dẫn của Việt Nam đang phát triển nhanh chóng trên tất cả các giai đoạn của chuỗi giá trị. Synopsys - công ty hàng đầu trong lĩnh vực phần mềm thiết kế chip - đang chuyển hướng đầu tư và đào tạo kỹ thuật từ Trung Quốc sang Việt Nam. Tập đoàn công nghệ khổng lồ của Hàn Quốc, Amkor Technology, đã ký một thỏa thuận vào năm 2021 để thành lập một nhà máy sản xuất chất bán dẫn trị giá 1,6 tỷ USD tại tỉnh Bắc Ninh.
Intel gần đây đã đầu tư thêm 475 triệu USD vào nhà máy lắp ráp và thử nghiệm tại Việt Nam, nơi sản xuất bộ vi xử lý lõi. Các công ty công nghệ trong nước cũng đã tung ra các sản phẩm bán dẫn cấp thấp dành cho các ứng dụng phổ biến. Những dự án như vậy đang đặt nền tảng cho nhiều khoản đầu tư hơn nữa trong tương lai.
Bước tiếp theo của Việt Nam là vượt ra khỏi việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài để hội nhập các công ty đa quốc gia vào nền kinh tế của mình. Những yếu kém trong môi trường đầu tư của quốc gia - bao gồm cơ sở hạ tầng lạc hậu, thực thi quyền sở hữu trí tuệ yếu kém, thủ tục rườm rà, mạng lưới nhà cung cấp kém phát triển và thiếu nhân sự kỹ năng phải được giải quyết khẩn cấp.
Việt Nam nên tận dụng nguồn lực và chuyên môn của các nhà đầu tư nước ngoài để thúc đẩy những cải tiến trong hệ sinh thái bán dẫn của mình. Thỏa thuận đào tạo thiết kế chip gần đây giữa Synopsys và Khu Công nghệ cao Sài Gòn là một bước đi đáng hoan nghênh theo hướng này. Một ví dụ khác là chương trình phát triển nhà cung cấp nội địa của Samsung - được phối hợp tổ chức với Bộ Công Thương - tạo điều kiện cho nhiều nhà cung cấp trong nước có thể cạnh tranh tốt hơn trên bình diện quốc tế.
Bài viết của hai nhà nghiên cứu Lê Phan và Nguyễn Hải Thanh đến từ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) của Việt Nam trên diễn đàn diễn đàn chính sách quốc tế East Asia Forum.
>> Ngành bán dẫn Hàn Quốc bị mắc kẹt trong mối quan hệ tay ba đầy ngang trái với Mỹ và Trung Quốc
>> Vì sao các hãng Samsung, LG, Canon và Foxconn đều chọn "làm tổ" ở miền Bắc?
